Ομιλία Καισαριανής Δανιήλ για τον Ελληνικό Διαφωτισμό

Δημιουργηθηκε στις Πέμπτη, 05 Νοεμβρίου 2009

Γράφτηκε από τον/την Romfea.gr 15:39

Το Πρακτορείο Εκκλησιαστικών Ειδήσεων «Romfea.gr», δημοσιεύει παρακάτω την ομιλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου

Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ, στην ημερίδα με θέμα: «Η συμβολή των Ελλήνων Κληρικών εις τον Διαφωτισμόν και εις την αναγγένησιν των Θετικών Επιστημών».

 

Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ κ. ΔΑΝΙΗΛ:

Η Διεθνής Αστρονομική Ένωσι ανακήρυξε το διανυόμενο έτος 2009 ως παγκόσμιο έτος της Αστρονομίας με κεντρικό θέμα: “Το Σύμπαν: Δικό σας να το ανακαλύψετε” εξ αφορμής της συμπληρώσεως 400 ετών από της πρώτης παρατηρήσεως των ουρανίων σωμάτων δια τηλεσκοπίου από τον μαθηματικό και αστρονόμο Γαλιλαίο.

 

Λαβούσα αφορμή η Ιερά Σύνοδος τής Εκκλησίας  τής Ελλάδος εκ του γεγονότος τούτου απεφάσισε να συγκαλέσει την παρούσα Ημερίδα σε συνεργασία αφ’ ενός μεν με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και το Ευγενίδειο Ίδρυμα και αφ’ ετέρου με τα Γραφεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα.

 

Με  τήν συγκαλουμένη Ημερίδα η Ιερά Σύνοδος επιθυμεί:

 

1) Να υπομνήσει τις περί κόσμου διδασκαλίες της:

 

α) Ότι το Σύμπαν είναι έργο της Σοφίας και της Δυνάμεως του Προανάρχου Τριαδικού Θεού, εφ’ όσον ομολογούμε και διακηρύσσουμε: “Συ κατ' αρχάς, Κυριε, την γην εθεμελίωσας, και έργα των χειρών σου εισιν οι ουρανοί ” (Προς Εβραίους α  10) και “πας γαρ οίκος κατασκευάζεται υπό τινος, ο δε τα πάντα κατασκευάσας Θεός” (Προς Εβραίους γ  4).

 

β) Ότι το Σύμπαν ως λαβόν αρχήν  έχει και τέλος κατά τήν αψευδέστατη προφητεία του Κυρίου μας ότι “οι ουρανοί παρελεύσονται” (Ματθαίου ε  18) και την διακήρυξι της θεοπνεύστου Γραφής ότι μόνος ο Θεός παραμένει αναλλοίωτος και ατελεύτητος “αυτοί απολούνται, συ δε διαμένεις· και πάντες ως ιμάτιον παλαιωθήσονται, και ωσεί περιβόλαιον ελίξεις αυτούς, και αλλαγήσονται· συ δε ο αυτός ει, και τα έτη σου ουκ εκλείψουσι ” (Προς Εβραίους α  11-12).

 

Ο απόστολος Πέτρος προφητεύει ως εξής το τέλος του σύμπαντος κόσμου: “Ουρανοί ροιζηδόν παρελεύσονται, στοιχεία δε καυσούμενα λυθήσονται, και γη και τα εν αυτή έργα κατακαήσεται ” (Β  Πέτρου γ  10).

 

γ)Ότι κατά την προφητεία του αυτού Αποστόλου οι πιστοί “καινούς δε ουρανούς και γην καινήν κατά το επάγγελμα αυτού προσδοκώμεν, εν οις δικαιοσύνη κατοικεί ” (Β  Πέτρου γ  13).

 

δ)Ότι η δημιουργία του Σύμπαντος είναι αποκάλυψι και φανέρωσι του αοράτου Θεού η συνοχή και η συντήρησί του μαρτυρεί τον Κτίστη και Δημιουργό, τον Κυβερνήτη και Συντηρητή αυτού “διότι το γνωστόν του Θεού φανερόν εστιν εν αυτοίς· ο γαρ Θεός αυτοίς εφανέρωσε. τα γαρ αόρατα αυτού από κτίσεως κόσμου τοις ποιήμασι νοούμενα καθοράται, η τε αΐδιος αυτού δύναμις και θειότης, εις το είναι αυτούς αναπολογήτους ” (Προς Ρωμαίους 19-20).

 

Ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης διδάσκει, ότι από την μελέτη των δημιουργημάτων ο άνθρωπος γνωρίζει μερικώς τον Δημιουργόν Θεόν:

 

“Η θεία φύσις αυτή καθ’ εαυτήν ο τι ποτέ κατ’ ουσίαν εστί, πάσης υπέρκειται καταληπτικής επινοίας, απρόσιτος και απροσπέλαστος ούσα ταις στοχαστικαίς επινοίαις, και ούπω τις ανθρώποις προς την των εκλήπτων κατανόησιν εξεύρηται δύναμις· ουδέ τις έφοδος καταληπτική των αμηχάνων επενοήθη. Διο και Ανεξιχνιάστους τας οδούς αυτού ο μέγας ονομάζει Απόστολος, σημαίνων δια του λόγου το ανεπίβατον είναι λογισμοίς την οδόν εκείνην, η προς την γνώσιν της θείας ουσίας άγει· ως ούπω τινός των προωδευκότων τον βίον ίχνος τι καταληπτικής επινοίας σημαινομένου τη γνώσει του υπέρ γνώσιν πράγματος.

 

Τοιούτος δε ων κατά την φύσιν ο υπέρ πάσαν φύσιν, άλλω λόγω και οράται και καταλαμβάνεται ο αόρατός τε και απερίγραπτος. Πολλοί δε οι της τοιαύτης κατανοήσεως τρόποι. Έστι γαρ και δια της εμφαινομένης τω παντί σοφίας, τον εν σοφία πάντα πεποιηκότα στοχαστικώς ιδείν.

 

Καθάπερ και επί των ανθρωπίνων δημιουργημάτων οράται τρόπον τινά τη διανοία ο δημιουργός του προκειμένου κατασκευάσματος, την τέχνην τω έργω εναποθέμενος. Οράται δε ουχ η φύσις του τεχνητεύσαντος, αλλά μόνον η τεχνική επιστήμη, ην ο τεχνίτης τη κατασκευή εναπέθετο. Ούτω και προς τον εν τη κτίσει βλέποντες κόσμον, έννοιαν ου της ουσίας, αλλά της σοφίας του κατά πάντα σοφώς πεποιηκότος αντυπούμεθα”. (Γρηγορίου Νύσσης, Εις τους Μακαρισμούς, λόγος στ , P.G. 44, 1268).

 

Δηλαδή: “Τι ακριβώς είναι αυτή καθ’ εαυτήν η θεία φύση κατά την ουσία της, και ξεπερνάει κάθε σκέψη για να την καταλάβουμε, επειδή είναι απρόσιτη και απλησίαστη για τις στοχαστικές σκέψεις. Και για του ανθρώπους δε βρέθηκε ακόμη καμιά δύναμη για την κατανόηση των ακαταλήπτων, ούτε επινοήθηκε καμιά μέθοδος για να κατανοήσουν αυτά που είναι αδύνατον να κατανοηθούν. Γι’ αυτό κι ο μέγας Απόστολος αποκαλεί «ανεξιχνίαστους τους δρόμους του Θεού» (Προς Ρωμαίους ια 33), φανερώνοντας μ’ αυτό το λόγο πως είναι απάτητος με συλλογισμούς ο δρόμος εκείνος, που οδηγεί στη γνώση της ουσίας του Θεού.

 

Γιατί κανείς μέχρι τώρα από όσους έχουν προοδεύσει στον ενάρετο βίο, δε μας φανέρωσε με τρόπο καταληπτό κάποιο σημείο για τη γνώση του όντος, που είναι πάνω από τη γνώση. Με το να είναι αυτό που είναι κατά τη φύση, ο πάνω από κάθε φύση, γίνεται καταληπτός και βλέπεται με άλλην έννοια ο αόρατος κι απερίγραπτος.

 

Κι είναι πολλοί οι τρόποι αυτής της κατανόησης. Μπορείς δηλαδή και μέσα από τη σοφία που φαίνεται σε όλα, να δεις με τρόπο στοχαστικό  Εκείνον που δημιούργησε τα πάντα εν σοφία. Όπως κατά  κάποιο τρόπο φανερώνεται και στα ανθρώπινα δημιουργήματα νοερά ο δημιουργός του έργου, που έχουμε μπροστά μας, αφού στο έργο έχει αποθέσει την τέχνη του.

 

Αποκαλύπτεται δε όχι η φύση του τεχνίτη, αλλά μόνο η τεχνική γνώση, που ο τεχνίτης αποτύπωσε στο κατασκεύασμα. Έτσι κι όταν βλέπουμε προσεκτικά τον κόσμο μέσα στη δημιουργία, αναπαριστάνουμε μέσα στο νου όχι την έννοια της ουσίας, αλλά της σοφίας Εκείνου, που εποίησε τα πάντα με σοφό τρόπο”.

 

ε) Ότι η δημιουργία του κόσμου έγινε για το μυστήριο της δια του Ιησού Χριστού αποκαλύψεως και φανερώσεως του Θεού “ος εστιν εικών του Θεού του αοράτου, πρωτότοκος πάσης κτίσεως, ότι εν αυτώ εκτίσθη τα πάντα, τα εν τοις ουρανοίς και τα επί της γης, τα ορατά και τα αόρατα ” (Προς Κολοσσαείς α  15-16).

 

Ο άγιος Μάξιμος ο ομολογητής επισημαίνει:

 

“Τούτό εστιν το μέγα και απόκρυφον μυστήριον· τούτό εστιν το μακάριον, δι’ ο τα πάντα συνέστησαν τέλος. Τούτό εστιν ο της αρχής των όντων προεπινοούμενος θείος σκοπός, ον ορίζοντες είναί φαμεν, προεπινοούμενον τέλος, ου ένεκα μεν πάντα, αυτό δε ουδενός ένεκα.

 

Προς τούτο το τέλος αφορών, τας των όντων ο Θεός παρήγαγεν ουσίας. Τούτο κυρίως εστί το της προνοίας και των προνοουμένων, πέρας· καθ’ ο εις το Θεόν, η των υπ’ αυτού πεποιημένων εστίν ανακεφαλαίωσις.

 

Τούτό εστι το πάντας περιγράφον τους αιώνας, και την υπεράπειρον και απειράκις απείρως προϋπάρχουσαν των αιώνων μεγάλην του Θεού βουλήν εκφαίνον μυστήριον· ης γέγονεν άγγελος αυτός ο κατ’ ουσίαν του Θεού Λόγος γενόμενος άνθρωπος· και αυτόν, ει θέμις ειπείν, τον ενδότατον πυθμένα της Πατρικής αγαθότητος φανερόν καταστήσας, και το τέλος εν αυτώ δείξας, δι’ ο την προς το είναι σαφώς αρχήν έλαβον το πεποιημένα.

 

Δια γαρ τον Χριστόν, ήγουν το κατά Χριστόν μυστήριον, πάντες οι αιώνες, και τα εν αυτοίς τοις αιώσιν, εν Χριστώ την αρχήν του είναι και το τέλος ειλήφασιν” (Μαξίμου Ομολογητού Ερώτησις ξ  (ως αμνού αμώμου και ασπίλου Χριστού προεγνώσαμεν προ καταβολής κόσμου· φανερωθέντος δε επ’ εσχάτων των χρόνων δι’ ημάς. Υπό τίνος προεγνωσμένου; ) “Προς Θαλάσσιον τον Οσιώτατον Πρεσβύτερον και Ηγούμενον Διαφόρων Απόρων της θείας Γραφής εις ερωτήσεις και απαντήσεις ξε  ” P.G. 90, 621).

 

Δηλαδή: “Αυτό είναι το μεγάλο κι απόκρυφο μυστήριο. Αυτό είναι το μακάριο τέλος για το οποίο έχουν γίνει όλα. Αυτός είναι ο θείος σκοπός που προεπινοήθηκε πριν από την αρχή των όντων, που ορίζοντάς τον μπορούμε να τον πούμε «προεπινοούμενο τέλος», για χάρη του οποίου έγιναν τα πάντα κι αυτό για χάρη κανενός.

 

Σ’ αυτό το τέλος ατενίζοντες δημιούργησε ο Θεός τις ουσίες των όντων. Αυτό είναι κυρίως το πέρας της προνοίας και εκείνων που η πρόνοια προνοεί, σύμφωνα με το οποίο γίνεται η επανασυναγωγή στο Θεό όλων των ποιημάτων του. Αυτό είναι το μυστήριο που περικλείει όλους τους αιώνες και φανερώνει την υπεράπειρη και που άπειρες φορές απείρως προϋπάρχει από τους αιώνες μεγάλη βουλή του Θεού, της οποίας βουλής αγγελιοφόρος έγινες ο ίδιος ο σύμφωνος με την ουσία του Θεού Λόγος όταν έγινε άνθρωπος, και φανέρωσε, αν μου επιτρέπεται να πω, τον ίδιο το βαθύτερο πυθμένα της Πατρικής αγαθότητας κι έδειξε μέσα σ’ αυτόν το τέλος, που για χάρη του τα δημιουργήματα έλαβαν σαφώς την αρχή της ύπαρξής τους.

 

Γιατί για το Χριστό, δηλαδή για το μυστήριο κατά Χριστό, όλοι οι αιώνες και όλα όσα περιέχουν έχουν λάβει την αρχή και το τέλος του είναι τους”.

 

στ) Ότι ο άνθρωπος ετάχθη από τον Θεό Δημιουργό Του “φυλάσσειν” την δημιουργία (Γενέσεως β  15).

 

ζ)Ότι όλα τα δημιουργήματα δοξολογούν τον Θεό Κτίστη και Δημιουργό τους και αινούν Αυτόν, εκπληρούντα τους λόγους των όντων:

 

“Αινείτε αυτόν ήλιος και σελήνη, αινείτε αυτόν πάντα τα άστρα και το φως. Αινείτε αυτόν οι ουρανοί των ουρανών και το ύδωρ το υπεράνω των ουρανών” (Ψαλμός ρμη  (148) 2-4).

 

2) Ότι δεν υπάρχει μεταξύ πίστεως και επιστήμης σύγκρουσι όταν εκάστη μένει στα όριά της. Ούτε η πίστι υποτάσσεται στους νόμους του φυσικού κόσμου ούτε η επιστήμη δύναται να επιλύει όλα τα προβλήματα. Η μία αναβιβάζει τον άνθρωπο στα αιώνια και τα υπερφυσικά ελευθερούσα αυτόν από τα γεώδη και πρόσκαιρα. Η άλλη οικονομεί τα εν τω κόσμω και αυτά υπό πολλούς περιορισμούς.

 

Τα  όρια τών δύο αυτών δωρεών του  Θεού τής πίστεως και τής  γνώσεως επεσημάνθηκαν στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο που διοργάνωσε η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος 4-8 Οκτωβρίου 2000 με την ευκαιρία των εορτασμών του Ιωβηλαίου για την συμπλήρωσι δύο χιλιάδων ετών από την γέννησι του Κυρίου μας Ιησού Χριστού από τις εισηγήσεις:

 

α) του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αλβανίας κ. Αναστασίου με θέμα: “Η Ορθοδοξία προ της ραγδαίας εξελίξεως των θετικών επιστημών (Διαπιστώσεις - προτάσεις) ”.

 

β) του Ελλογιμωτάτου κ. Νικολάου Αρτεμιάδου, Ομότιμου Καθηγητού Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Πατρών και Προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών με θέμα: “Θετικές επιστήμες και μεταφυσικές αλήθειες”, που ετόνισε ότι: “…η πρόοδος των θετικών επιστημών όχι μόνο δεν οδηγεί στην αμφισβήτηση μεταφυσικών αληθειών και της υπάρξεως του Θεού αλλά αντιθέτως μας φωτίζει στον να νοιώσουμε τις αλήθειες αυτές και να ζήσουμε αρμονικά με την Ορθόδοξο Χριστιανική Πίστη”.

 

Ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κυρός Χριστόδουλος στον Χαιρετισμό, που απηύθυνε προς τα μέλη και τους εισηγητές του αναφερθέντος Συνεδρίου ετόνισε ότι: “Η Εκκλησία όμως αναγνωρίζοντας μεν το γεγονός ότι κάθε ανακάλυψη αποτελεί διείσδυση στα μυστικά της θεϊκής σοφίας ευνοεί την επιστήμη. Αντικρίζει όμως και μία κοινωνία που δεν διακρίνεται για την πνευματική ποιότητά της, την προσήλωση σε αρχές και αξίες, μία κοινωνία που έχει την ιδιότητα να γεννά περισσότερα προβλήματα από όσα να λύνει, που χαρακτηρίζεται από παθολογικό εγωϊσμό και αλαζονεία, που στερείται από κάθε ίχνος αιωνίας προοπτικής”.

 

3) Ότι οι αστρονομικές πληροφορίες της Βίβλου απαιτούν ιδιαιτέρους κανόνες ερμηνείας και κατανοήσεως τους εφ’ όσον η Αγία Γραφή πρωτίστως ομιλεί για τον Θεό και τα έργα του Θεού και οδηγεί την ψυχή στην σωτηρία.

 

4)Να τονίσει και να υπομνήσει  τήν συμβολή τών κληρικών  στήν ανάπτυξι τών θετικών  επιστημών. Από μία σύντομη έρευνα για τήν  παρούσα Ημερίδα συνέλεξα ένα  πλούσιο υλικό που κατέταξα σε τρεις ενότητες.

 

Στήν  πρώτη ενότητα ενέταξα τους κληρικούς που διέπρεψαν ως λόγιοι και εδίδαξαν τα λεγόμενα τότε “νεωτερικά μαθήματα” η έγραψαν αξιόλογα συγγράμματα.

 

Αναφέρω τα ονόματα τους κατατάσσοντάς τους χρονολογικά, κατά την χρονολογία της γεννήσεώς τους

 

α . Λέων ο Φιλόσοφος η Μαθηματικός

Εγενήθη κατά τήν πρώτη δεκαετία του θ  αἰῶνος. Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (840 μ.Χ.). Εδίδαξε και διεύθυνε τον Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας. Υπήρξε  εκ τών κυριωτέρων μορφών τής επί  αυτοκράτορος Κωνσταντινουπόλεως Θεοφίλου (820-842μ.Χ.) συντελεσθείσης αναγεννήσεως των γραμμάτων και των επιστημών. Έδωσε μεγάλη ώθησι στις θετικές επιστήμες.

 

Ενδιαφερόταν ιδιαιτέρως για την Αστρονομία και τα Μαθηματικά. Μεταξύ των έργων του περιλαμβάνεται και πραγματεία περί εκλείψεως ηλίου και σελήνης.

 

β . Μιχαήλ Ψελλός

Ο ύπατος τών φιλοσόφων του ενδεκάτου  αιώνος. Εκ τών μεγαλυτέρων πνευματικών  μορφών του μέσου Ελληνισμού. Ο Κωνσταντίνος Ψελλός γεννήθηκε στην Νικομήδεια το 1018 μ.Χ.

 

Διακρίθηκε ως σοφός, πολιτικός ανήρ και καθηγητής της φιλοσοφίας. Διετέλεσε πρωθυπουργός του αυτοκράτορος Μιχαήλ του Παραπινάκη (1071-1078μ.Χ.). Το 1054 εκάρη μοναχός και έλαβε το όνομα Μιχαήλ.

 

Από επιστολές του βγαίνει το συμπέρασμα, ότι δίδασκε και Γεωμετρία (την εν γραμμαίς θεωρίαν). Έγραψε και φυσικές πραγματείες. Σε επιστολή του αναφέρει, ότι οι φθορές και οι γενέσεις της ύλης γίνονται από φυσικά αίτια και όχι από αόρατες και μυστικές δυνάμεις. Ανάμεσα στα έργα του που στηρίχθηκαν σ’ αυτή την άποψη είναι το “Επίλυσις Φυσικών Ζητημάτων”, στο οποίο περιέχονται και στοιχεία Μετεωρολογίας.

 

Επίσης αξιόλογο έργο του είναι το “Περί λίθων δυνάμεως”, στο οποίο αναφέρονται οι φυσικές ιδιότητες των ορυκτών. Σε επιστολή του που απευθύνει στον Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο αναφέρεται στην παρασκευή του χρυσού. Έγραψε και αστρονομικά έργα όπως το “Περί Μεγάλου Ενιατού” και το σωζόμενο “Περί της κινήσεως του χρόνου, των κύκλων του Ηλίου και της Σελήνης, της Εκλείψεως Αυτών και της του Πάσχα ευρέσεως”.

 

Ο Ψελλός έγραψε και μεικτές εργασίες. Στην πραγματεία του “Διδασκαλία Παντοδαπή” που επίσης σώζεται περιέχονται 200 θέματα επιστημονικά της αστρονομίας, της μετεωρολογίας, της κοσμολογίας, της φυσικής, της βοτανικής και των μαθηματικών.

 

Στο έργο του “Σύνταγμα ευσύνοπτον εις τας τέσσαρας Μαθηματικάς Επιστήμας” εκτός από τις επιστήμες της Αριθμητικής, της Μουσικής, της Γεωμετρίας και της Αστρονομίας υπάρχουν και στοιχεία Μετεωρολογίας.

 

γ . Θεοδόσιος ο Κορυδαλλεύς (1563)

Μητροπολίτης  Ναυπάκτου και Άρτης. Γεννήθηκε  στην Αθήνα περί το 1563. Αριστοτελικός  φιλόσοφος και επιφανέστατος διδάσκαλος και συγγραφεύς. Έγραψε: α) “Υπομνήματα και ζητήματα εις την περί του ουρανού πραγμάτων”, β) “Γεωγραφικά η περί Κόσμου και των μερών αυτού”. Αυτό το σύγγραμμα φέρεται και με το τίτλο “Περί Αστρολογίας και Σύνοψις εισαγωγικοτέρα εις Γεωγραφίαν ”.

 

δ . Κορέσσιος Γεώργιος.

Περίφημος Χίος λόγιος, ιατρός, θεολόγος και  φιλόσοφος του β  μισοῦ του  ιστ  αἰῶνος. Εδίδαξε στο Πανεπιστήμιο τής Πίζης στην Ιταλία. Κατά το διάστημα της καθηγεσίας του συγκρούσθηκε με τον μέγα μαθηματικό και αστρονόμο της εποχής Γαλιλαίο, που εδίδασκε στο ίδιο Πανεπιστήμιο.

 

ε . Βησσαρίων Μακρής.

Ηγούμενος τής Ιεράς Μονής του Αγίου  Γεωργίου τών Λιγκιαδών επί  του όρους Μιτσικέλι της Ηπείρου της Ιεράς Μητροπόλεως Ιωαννίνων.

 

Συγκαταλέγεται στους λογιώτερους κληρικούς του ιζ  αἰῶνος διδάσκαλος και συγγραφεύς πολυγραφώτατος. Γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1635.

 

Στα ανέκδοτε έργα του σε χειρόγραφα υπάρχουν μαθηματικά και αστρονομικά μελετήματα του ανδρός.

 

στ . Μεθόδιος Ανθρακίτης.

Πεπαιδευμένος κληρικός. Εγενήθη περί το 1660 στη Καμινιά Ζαγορίου Ηπείρου. Εσπούδασε στη Βενετία επί πολλά έτη μαθηματικές επιστήμες και διεκρίθη ως δάσκαλος. Συνέβαλε στην εκπαιδευτική μεταρρύθμισι, όπου για πρώτη φορά εισήγαγε στην Ελλάδα τις μαθηματικές επιστήμες.

 

Από τα επιστημονικά εγχειριδία του διασώθηκε πλήρες το υπό τον τίτλον “ Οδός Μαθηματική ”.

 

ζ . Μελέτιος, Μητροπολίτης Αθηνών.

Εγενήθη το 1661 στα Ιωάννινα. Υπήρξε εκ των σοφωτέρων και λογιωτέρων μορφών της εποχής του. Διακρίθηκε ως άνδρας πολυμαθέστατος και συγγραφεύς πολυγραφώτατος.

 

Συνέγραψε μεταξύ άλλων και μαθηματικά συγγράμματα, όπως το “Γεωγραφία παλαιά τε και νέα”.

 

η . Χρύσανθος ο Νοταράς.

Πατριάρχης  Ιεροσολύμων, διαπρεπής Ιεράρχης και αστρονόμος Γεννήθηκε το 1663. Υπήρξε πολυγραφώτατος σε συγγράμματα γεωγραφικού, ιστορικού, μαθηματικού και κυρίως εκκλησιαστικού περιεχομένου. Μεταξύ αυτών αναφέρουμε ενδεικτικά τα εξής:

 

“Εισαγωγή εις Γεωγραφικά και Σφαιρικά ”

“Ιστορία και περιγραφή της Αγίας Γης και Αγίας Πόλεως Ιερουσαλήμ”.

“Πίναξ Γεωγραφικός της τε πάλαι και νέας απάσης εγνωσμένης Γης”.

“ Ερμηνεία και καταγραφή του τεταρτημορίου της σφαίρας”.

 

θ . Γεώργιος Σουγδουρής

Σοφός κληρικός και δάσκαλος που έζησε και έδρασε στα Γιάννενα κατά το β  ἥμισυ του ιζ  καί στις αρχές του επομένου ιη  αἰῶνος. Εδίδαξε στα Γιάννενα και τις θετικές επιστήμες Φυσική και Μαθηματικά.

 

ι . Βασιλόπουλος Μπαλάνος

Διαπρεπής κληρικός, δάσκαλος και συγγραφεύς. Γεννήθηκε το 1694. Έδρασε κυρίως στα Γιάννενα. Κατέχει όλως εξέχουσα θέσι στη χορεία του δασκάλων του Γένους κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Υπήρξε δεινός μαθηματικός και φιλόσοφος. Ως δάσκαλος ο Μπαλάνος διέπρεψε κυριώτατα στη διδασκαλία των μαθηματικών.

 

Ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ εκφραζόμενος επαινετικώς περί αυτού λέγει, ότι ανεδείχθη “εν πολλοίς άλλοις δοκιμώτερος και εν τοις μαθηματικοίς αριστεύων” και ότι “διήλθεν εν δυσί τόμοις όλοις περί των στοιχείων του Ευκλείδου, περί των προβλημάτων του Αρχιμήδους, περί της Τριγωνομετρίας, είτε της επιπέδου είτε της σφαιρικής, περί των τμήσεων των κωνικών ”.

 

Συνέγραψε τήν μελέτη “Η οδός Μαθηματική” περιέχουσα τις κυριώτερες πραγματείες των μαθηματικών, ήτοι Στοιχεία του Ευκλείδου, Σφαιρικό κατά Θεοδοσίου, Γεωμετρία θεωρητική, Τριγωνομετρία πρακτική κ.λπ.

 

ια . Δωρόθεος ο Λέσβιος.

Κληρικός  εκ Λέσβου. Εγενήθη περί το 1700. Επιφανής φιλόσοφος και διευθυντής τής  Πατριαρχικής Ακαδημίας Κωνσταντινουπόλεως.

 

Συνέγραψε το “Περί των αρχών της περιπατητικής φιλοσοφίας κατά Νεύτωνα και των μηχανικών φυσιολόγων ”.

 

ιβ . Ευγένιος Βούλγαρις.

Αρχιεπίσκοπος Σλαβνίου και Χερσώνος. Διαπρεπής κληρικός και δάσκαλος του Γένους. Γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1716.

 

Αναγνωρίζεται ότι είναι από τους δραστηριωτέρους και πολυγραφωτέρους των δασκάλων του Γένους. Προείχε από τους συγχρόνους του λογίους και κατέστη το κέντρο της διανοητικής και πνευματικής κινήσεως των Ελλήνων. Έγραψε τα εν συνεχεία έργα:

“Μαθηματικών στοιχείων αι πραγματείαι…”

“Περί του συστήματος του παντός ”

 

Στα έργα του συγκαταλέγονται και οι μεταφράσεις: “Φυσική ” Ιωάννου Φρειδερίκου Βουκέρερ.

“Αριθμητική και Γεωμετρία” Βολφίου.

“Εισαγωγή εις τα αριθμητικά ”.

“Αριθμητικά στοιχεία”.

“Στοιχεία Γεωμετρίας”.

 

ιγ . Ιώσηπος Μοισιόδαξ

Γεννήθηκε μεταξύ τών ετών 1725-1730 στο χωριό Τσερανβόδα Δοβρουτσάς της Βουλγαρίας. Χειροτονήθηκε Διάκονος και έλαβε το όνομα Ιώσηπος. Δάσκαλος και συγγραφεύς.

 

Στο φυλλάδιο του “Σημειώσεις Φυσιολογικές” ασχολείται με την ερμηνεία-από εμπειρική και ορθολογική σκοπιά-μετεωρολογικών φαινομένων, όπως εκείνων της παρατετεμένης ομίχλης και του επίμαχου για τον 18ο αιώνα ζητήματος των παλιρροιών.

 

Άλλες απόψεις του για τήν επιστήμη και τήν φυσική φιλοσοφία αναπτύσσει στο έργο του “θεωρία της Γεωγραφίας”, όπου τάσσεται υπέρ της ηλιοκεντρικής θεωρίας αναφέροντας επιχειρήματα προς στήριξι της.

 

Συνέγραψε και μία “Αριθμητική ”. Συνέταξε τα “Στοιχεία Μαθηματικών και Φυσικής”.

 

Μετέφρασε τμήμα τών “Μαθηματικών Στοιχείων” του Tacquet (μέχρι και την Τριγωνομετρία) και των Μαθηματικών του Caille (Καϊλλέ). Ανέκδοτο  παραμένει το σύγγραμμά του “Επιτομή Αστρονομίας κατά τους Νεωτέρους”

 

ιδ . Νικηφόρος Θεοτόκης.

Αρχιεπίσκοπος Σλαβινίου και Χερσώνος. Γενήθηκε το 1730 στην Κέρκυρα. Έλληνας κληρικός από τους διαπρεπέστερους της προεπαναστικής περιόδου με αξιοζήλευτη δασκαλική και συγγραφική δράσι.

 

Συνοπτικώς το συγγραφικό έργο του Θεοτόκη έχει ως ακολούθως:

“Στοιχεία Φυσικής εκ νεωτέρων συνερανισθέντα”.

“Στοιχεία Μαθηματικά “τόμοι τρείς ”.

“Στοιχεία Γεωγραφίας”.

Στα ανέκδοτα έργα του συμπεριλαμβάνονται:

“Αριθμητική”.

“Περί ηλεκτρικής δυνάμεως”.

“Περί μετεώρου φυσικής”.

“Γεωγραφία σύντομος”.

“Γεωμετρία”.

 

ιε . Κοσμάς Μπαλάνος

Διαπρεπής κληρικός και δάσκαλος. Γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1731.

Εξεδόθη το σύγραμμά του “ Έκθεσις συνοπτική Αριθμητικής, Άλγεβρας και Χρονολογίας ”.

 

ιστ . Ιωάννης Πέζαρος.

Ιερεύς, διδάσκαλος και οικονόμος  τής Μητροπόλεως Λαρίσης. Εγενήθη στοn Τύρναβο μεσούντος του ιη  αἰῶνος.

 

Ο φημισμένος στην εποχή του Λαρισαίος  ιερεύς και δάσκαλος δίδασκε στους μαθητές του άπασα την διδακτέα ύλη. Στην έκτη τάξι τα Μαθηματικά και την Φυσική.

 

ιζ . Δωρόθεος ο Πρώϊος.

Εθνομάρτυς που συγκαταλέγεται στους σπουδαιότερους λόγιους Ιεράρχες του ιθ  αἰῶνος. Μητροπολίτης Φιλαδελφείας και Αδριανουπόλεως. Γεννήθηκε στα μέσα του ιη  αἰῶνος.

 

Εδίδαξε στη Σχολή της Χίου και διηύθυνε την νέα Σχολή του Γένους στην Κωνσταντινούπολι στην οποία εδίδαξε Φυσικά, Μαθηματικά και Γεωμετρία.

 

ιη . Στέφανος Δούγκας

Κληρικός  που γεννήθηκε στο β  μισό του  ιη  αἰῶνος. Μετέβη στην Γερμανία που  εσπούδασε φιλοσοφία και μαθηματικά στην Γοτίγγη, Ιένη και Χάλη.

 

Συνέγραψε το δίτομο έργο “Στοιχεία Αριθμητικής και Άλγεβρας” Ανέκδοτα παραμένουν τα έργα του “Φυσική ” και “Αισθητική”

 

ιθ .Δανιήλ Φιλιππίδης.

 

Λόγιος  ιερομόναχος και συγγραφεύς που θεωρείται μεταξύ των προδρόμων της νεοελληνικής αναγεννήσεως. Γεννήθηκε το 1758 στις Μηλιές του Πηλίου. Έγραψε τις μελέτες:

“Γεωγραφία νεωτερική”.

“Επιτομή Αστρονομίας”.

 

Μεταφράσεις του έργου του Ιερωνύμου  Χαλάνδ “Αστρονομία”. Μετέφρασε του έργο του Γασπάρεως.

 

κ . Γρηγόριος Κωνσταντάς

Επιφανής  λόγιος κληρικός. Γενήθηκε στις Μηλιές του Πηλίου το 1758. Εφοίτησε στην Αθωνιάδα, στη Σχολή της Χίου, στην Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Αυθεντική Σχολή του Βουκουρεστίου, όπου διδάχθηκε και τα νεωτερικά μαθήματα ήτοι Γεωγραφία του Θεοδότου και το επίτομο μαθηματικό του Σεγνέρου.

 

Στήν  Βιέννη δίδαξε μαζί με τον εξάδελφό του Δανιήλ Φιλιππίδη τον πρώτο τόμο της Γεωγραφίας στην καθομιλουμένη γλώσσα. Υπήρξε αναμφιβόλως μία από τις σπουδαιότερες πνευματικές και ηθικές φυσιογνωμίες της νεώτερης ιστορίας μας με δράσι πολυμερή, ευρεία και αποδοτική στο στάδιο των εθνικών αγώνων και της παιδείας, στους οποίους πρωταγωνίστησε με αξιοθαύμαστη επιμονή και ενεργητικότητα και με βαθειά πάντοτε επίγνωσι της αποστολής και του χρέους του.

 

Από κοινού με τόν Άνθιμο Γαζή και το Δανιήλ Φιλιππίδη, με τους οποίους ήταν συμπολίτες και στενότατοι συγγγενείς (ήσαν πρωτοξάδελφοι) ανήλθαν στις υψηλότερες κορυφές της διανοήσεως και των πνευματικών κατακτήσεων και απέβησαν διεθνείς σχεδόν πνευματικές πρωσοπικότητες και ταυτοχρόνως φλογεροί και δημιουργικοί δάσκαλοι.

 

κα . Άνθιμος Γαζής

Κληρικός, δάσκαλος του Γένους από τους μεγαλωνύμους, που έδρασαν προεπαναστικώς και κατά την διάρκεια του αγώνος. Γεννήθηκε στις Μηλιές του Πηλίου το 1758.

 

Ο Γαζής διαπνεόταν από σφοδρό για την παιδεία έρωτα και πιστεύοντας, ότι η πνευματική ανάπτυξι των απανταχού Ελλήνων θα καταστούσε το Γένος ικανό να κατευθύνει την μοίρα του, επιδιώκει με την έκδοσι βιβλίων την πνευματική αναγέννησι των υποδούλων.

 

Εκδίδει το 1800 τον “Άτλαντα” περιέχοντα καθολικούς γεωγραφικούς πίνακες της υδρογείου σφαίρας.

 

Το 1801 εκδίδει τον “Πίνακα γεωγραφικόν της Ευρώπης”.

 

Το  ίδιο έτος εκδίδει την Carte de la Grèce με το πρόσθετο τίτλο “Πίναξ γεωγραφικός της Ελλάδος με τα παλαιά και τα νέα ονόματα”.

 

Το 1802 εξέδωκε τον “Πίνακα Γεωγραφικόν της Ασίας”, την “Σύνοψι των κωνικών τομών Γονίδωνος του Γρανδή ” και την “Χημική Φιλοσοφία”, του Φουρναρά.

 

Το 1803 την “Επιτομή της Αστρονομίας ” του Λαλάνδ και αναλυτική πραγματεία των κωνικών τομών του Καϊλλέ ”.

 

Το 1804 πλουτίζει με σημειώσεις και σχέδια τήν “Γεωγραφίαν” του Νικηφόρου Θεοτόκου.

 

Επανεκδίδει το 1807 τήν “Γεωγραφίαν” του Αθηνών Μελετίου.

 

κβ . Βενιαμίν ο Λέσβιος.

 

Ιερομόναχος από τους επιφανέστερους λογίους και δασκάλους. Γενήθηκε στο Πλωμάριο της Λέσβου το 1762.

 

Στα εκδοθέντα έργα του περιλαμβάνονται:

α) “Στοιχεία Αριθμητικής” (Α  μέρος), β) “Γεωμετρία Ευκλείδου, στοιχεία εις δύο τόμους”. Έγραψε  Φυσική και Άλγεβρα. 

Στήν  δεύτερη ενότητα ενέταξα τους κληρικούς που δίδαξαν η διηύθυναν τις διάφορες ονομαστές Σχολές των δύο εκατονταετηρίδων (ιστ  καί ιζ ) όπου εδιδάσκοντο τα “νεωτερικά μαθήματα”

 

α . Κύριλλος Λούκαρις, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1572).

β . Σωφρόνιος Καλλονάς

γ .Βικέντιος Δαμωδός (1676)

δ . Κριτίας, οφφικίαλος διδάσκαλος της Μεγάλης Σχολής του Γένους και Μέγας Εκκλησιάρχης(1690)

ε . Ιάκωβος ο Κύπριος διάκονος και λόγιος (τέλη του ιζ  αἰῶνος)

στ . Ιερόθεος Δενδρινός (1697)

ζ . Σαμουήλ ο Χαντζερής, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1700)

η . Ιάκωβος ο Αναστασίου (ιη  αἰών), εκ των επιφανών διδασκάλων και ιεροκηρύκων

θ . Νικόλαος Τζερτζούλης (1703)

ι . Γεράσιμος ο Χαλεπίου (1712)

ια . Νεόφυτος ο Καυσοκαλυβίτης (1713)

ιβ . Μακάριος Καλογεράς (1713)

ιγ . Καισάριος (Κωνσταντίνος ) Δαπόντες (1714)

ιδ . Δημήτριος Καταρτζής η Φωτιάδης,

ιε . Μέγας Λογοθέτης –σεβάσμιος πατριάρχης των λογίων (1720-1725)

ιστ . Αθανάσιος ο Πάριος (1722) ο “εν πάσιν πρωτεύων”.

ιζ . Κυπριανός Πατριάρχης Αλεξανδρείας (1723) εκ Κύπρου

ιη .Μακάριος ο Νοταράς (1731) Μητροπολίτης Κορίνθου

ιθ . Δανιήλ Κεραμεύς (α  μισό του ιη  αἰῶνος)

κ . Αντώνιος Μαρτελάος (1754)

κα . Νεόφυτος Δούκας, πολυγραφώτατος λόγιος (1760)

κβ . Επιφάνιος η  Στέφανος Δημητριάδης, λόγιος (1760)

κγ . Γεράσιμος ο Γ  Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ο Κύπρος (1765)

κδ . Ιγνάτιος, Μητροπολίτης Ουγγαροβλαχίας (Βουκουρεστίου) (1766)

κε . Νεόφυτος Βάμβας (1770)

κστ .Κωνσταντίνος Οικονόμος, ο εξ Οικονόμων (1780)

κζ .Κοσμάς Φλαμιάτος (1786)

κη . Κωνσταντίνος Τυπάλδος(1795) Μητροπολίτης Σταυρουπόλεως

κθ .Διονύσιος Επιφανιάδης (1802)

λ .Ιγνάτιος Λαμπρόπουλος (1814)

λα .Θεόκλητος Φαρμακίδης (1784)

λβ . Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης (1835)

 

Στήν  τρίτη ενότητα ενέταξα τους φημισμένους λογίους αυτής της εποχής που είτε κατήγοντο από ιερατικούς προγόνους είτε είχαν διδασκάλους τους τους λογάδες του Γένους μας είτε δίδαξαν στους φημισμένες Σχολές του Γένους που λειτουργούσαν με ευθύνη της Εκκλησίας και εδιδάσκοντο οι νέες γνώσεις

 

α . Γεώργιος Κορέσσιος

β . Γεράσιμος ο Βυζάντιος (ιη  αἰών)

γ . Ιωάννης Δημητριάδης η Σκλαβόπουλος (ιη  ἀιών)

δ . Ιωάννης Καρυοφύλλης (ιζ  αἰών)

ε . Βασίλειος Κουταληνός (β  μισό ιη  αἰῶνος)

ζ . Σέργιος Μακραίος (1734-1740)

η . Αλέξανδρος Μαυροκαδράτος (1641-1711)

θ . Νικόλαος Μαυροκορδάτος (1670-1730)

ι . Αλέξανδρος ο εκ Τυρνάβου η Τύρναβος (1711-1761)

ια . Παναγιώτης Κοδρικάς (1750-55)

ιβ . Αθανάσιος Ψαλίδας (1767)

ιγ . Κωνσταντίνος Κούμας (1777)

ιδ . Γεώργιος Γεννάδιος (1786)

ιε . Ιάκωβος ο Αργείος (……………..)

ιστ . Σπυρίδων Ασάνης (………………..)

 

Δεν αγνοούμε, ότι όλοι αυτοί οι λογάδες που αναφέρθησαν ανήκαν σε διαφορετικές σχολές σκέψεως, ότι μερικοί λόγιοι συνεκρούσθηκαν μετά μεγάλης σφοδρότητος με τους ομοτίμους τους για τις ιδέες τους, ότι και άλλων οι ιδέες αποδοκιμάσθηκαν.

 

Το  κοινό χαρακτηριστικό όλων είναι, ότι προώθησαν τις νέες επιστήμες και τις ενέταξαν στο εκπαιδευτικό σύστημα των υποδούλων Ελλήνων που δεν ήταν ενιαίο και με αναλυτικά προγράμματα, που ήταν αναγκαίο όμως να περιλαμβάνει και τις νέες γνώσεις.

 

Ευχαριστούμε  τήν Ιερά Σύνοδο τής Εκκλησίας  που αποδέχθηκε τήν εισήγησι τής  Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής  Ευρωπαϊκών Θεμάτων και ενέκρινε τήν σύγκλησι τής παρούσης Ημερίδος.

 

Ευχαριστούμε  ιδιαιτέρως τόν Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών κ. Ιερώνυμο για την παρουσία του στην Ημερίδα και τους λοιπούς Σεβασμιωτάτους Αρχιερείς που ευλογούν με την παρουσία τους τις εργασίες της.

 

Ευχαριστούμε  τα μέλη τής Ειδικής Συνοδικής  Επιτροπής Ευρωπαϊκών Θεμάτων  δια τήν συμβολήν τους εις την προετοιμασίαν της παρούσης Ημερίδος.

 

Ευχαριστούμε  τους Εντιμολογιωτάτους Διευθυντές των Γραφείων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που προθύμως συνεργάζονται σε Προγράμματα κοινού ενδιαφέροντος και σκοπού με την Επιτροπή μας και κατ’ επέκτασι με την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος

 

Ευχαριστούμε  τους Εντιμωτάτους Προέδρους του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και του Πλανηταρίου Ευγενιδείου Ιδρύματος τους συδιοργανωτές της Ημερίδος αυτής.

 

Ευχαριστούμε  ιδιαιτέρως τους εισηγητές της Ημερίδος, που ανέλαβαν παρά τον φόρτο των εργασιών τους να παρουσιάσουν τις εισηγήσεις τους.

 

Ευχαριστούμε  και όλους τους παρόντες που προσήλθαν στις εργασίες της Ημερίδος.

 

“Τω δε δυναμένω υπέρ πάντα ποιήσαι υπερεκπερισσού ων αιτούμεθα η νοούμεν, κατά την δύναμιν την ενεργουμένην εν ημίν, αυτώ η δόξα εν τη εκκλησία εν Χριστώ Ιησού εις πάσας τας γενεάς του αιώνος των αιώνων· αμήν” (Προς Εφεσίους γ  20-21).