Οι λειτουργικές τέχνες υπηρετούν και εκφράζουν το Μυστήριο της Εκκλησίας

Δημιουργηθηκε στις Παρασκευή, 14 Σεπτεμβρίου 2012

Γράφτηκε από τον/την Romfea.gr - 14.21

του Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος καί Υμηττού Δανιήλ

Προέδρου της Ειδικής Συνοδικής Ἐπιτροπής Λειτουργικής Αναγεννήσεως

 

1ον.

Ἡ Ἱερά Σύνοδος ἐκτός τῶν ἄλλων ἁρμοδιοτήτων της, κατά τόν καταστατικό Χάρτη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (Ν. 590/1977 Φ.Ε.Κ. τ.Α΄ 146), «Μεριμνᾶ διά τήν ἐκκλησιαστικήν τάξιν καί εὐπρέπειαν ὡς καί διά πᾶν εἰς τήν θείαν Λειτουργίαν ἀφορῶν θέμα» (ἄρθρο 4§γ΄).

Α΄

Σέ ἐφαρμογή αὐτῆς τῆς προβλέψεως μεταξύ τῶν Συνοδικῶν Ἐπιτροπῶν συνεστήθη μέ διάταξη τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτου ἡ Συνοδική Ἐπιτροπή ἐπί τῆς θείας Λατρείας καί τοῦ Ποιμαντικοῦ Ἔργου (ἄρθρο 10§δ΄ τοῦ Ν. 590/1977 Φ.Ε.Κ. τ.Α΄ 146), τῆς ὁποίας ἁρμοδιότητα εἶναι κατά τό ἄρθρο 16 τοῦ Κανονισμοῦ 160/2004 «Περί λειτουργίας τῶν Συνοδικῶν Ἐπιτροπῶν» Φ.Ε.Κ. τ.Α΄100/20.5.2004):

        «α. Ἡ μελέτη τοῦ Τυπικοῦ τῆς Ἐκκλησίας καί ἡ, διά τῆς οἰκείας Ὑποεπιτροπῆς, ἐποπτεία συντάξεως καί ἐκδόσεως τῶν Διπτύχων ἑκάστου ἔτους.

        β. Ἡ σύνταξις πλήρους καί σαφοῦς «λειτουργικοῦ κώδικος», ἀναγκαίου διά τήν εὐταξίαν ἐν τῇ Θείᾳ Λειτουργίᾳ καί τοῖς λοιποῖς Ἱεροῖς Μυστηρίοις καί Τελεταῖς, ὡς καί διά τήν καθιέρωσιν ἑνιαίας λειτουργικῆς πράξεως καθ’ ἅπασαν τήν Ἐκκλησίαν τῆς Ἑλλάδος.

        γ. Ἡ ἐποπτεία καί φροντίς διά τήν συμπλήρωσιν τῶν ἐν τοῖς λειτουργικοῖς βιβλίοις ὑπαρχουσῶν ἐλλείψεων εἰς βασικάς Ἱεράς Ἀκολουθίας, ὡς καί διά τήν καταλογογράφησιν καί τήν ἔκδοσιν ἐνημερωτικῶν πινάκων τῶν ἐκδοθεισῶν ἤ καί ἀνεκδότων Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν.

        δ. Ἡ τεκμηριωμένη, σαφής καί πλήρης καταγραφή τῆς δεοντολογίας, τῶν σκοπῶν, τῶν τρόπων, τῶν εἰδικῶν προβλημάτων ἤ δυσχερειῶν καί τῶν προτεραιοτήτων τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου ἔναντι γενικῶς τῶν κοινωνικῶν «ὁμάδων».

        ε. Ἡ πρότασις περί διοργανώσεως πανελληνίων καί τοπικῶν Συνεδρίων στελεχῶν τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου κατά τομεῖς δραστηριότητος, ὡς καί ἡ ποιμαντική φροντίς καταρτίσεως τῶν πρεσβυτερῶν καί τῶν ὑποψηφίων πρεσβυτερῶν, ὡς ἀμέσων συνεργατῶν καί πολυτίμων βοηθῶν τῶν Ἐφημερίων.

        στ. Ἡ συνεργασία μετά Σ.Ε. ὁμοειδῶν σκοπῶν ἐν τῇ ἀντιμετωπίσει συναφῶν προβλημάτων»

        Μέ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας συνεστήθη ἡ Εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή Λειτουργικῆς Ἀναγεννήσεως μέ τήν ἑξῆς ἁρμοδιότητα κατά τό ἄρθρο 4 τοῦ Κανονισμοῦ 139/1999 «Περί συστάσεως, ὀργανώσεως καί λειτουργίας τῆς Εἰδικῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Λειτουργικῆς Ἀναγεννήσεως» (Φ.Ε.Κ. τ.Α΄ 236/8.11.1999).

        Ἡ Εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή :

        «α. Προσδιορίζει καί μελετᾶ συγκεκριμένα προβλήματα τῆς λειτουργικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας σήμερον καί γνωματεύει ἐπ’ αὐτῶν, ὥστε νά ἔχῃ ἡ Ἱερά Σύνοδος ὑπεύθυνον καί τεκμηριωμένην ἐνημέρωσιν κατά τήν λήψιν τῶν ἐνδεικνυομένων ἀποφάσεων.

        β. Μέ ἔγκρισιν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καί ἐν συνεργασίᾳ μέ τάς λοιπάς Συνοδικάς Ἐπιτροπάς, τάς Ἱεράς Μητροπόλεις, τάς Ἱεράς Μονάς καί πάντα ἄλλον φορέα, διοργανώνει διαφόρους ἐκδηλώσεις, ὅπως : Συνέδρια, Ἡμερίδας, Σεμινάρια κ.λπ. ἤ προβαίνει εἰς θεολογικάς ἐκδόσεις, ἐκλαϊκευτικά δημοσιεύματα, παραγωγή ὀπτικοακουστικῶν μέσων, ραδιοτηλεοπτικῶν ἐκπομπῶν, ἀξιοποίησιν τῶν δυνατοτήτων τοῦ διαδικτύου (Internet) κ.λπ, τόσον διά τήν ἐκπαίδευσιν καί ἐπιμόρφωσιν τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου ἐπί λειτουργικῶν θεμάτων, ὅσον καί διά τήν καλλιέργειαν τῆς λειτουργικῆς ἀγωγῆς τῶν πιστῶν.

        γ. Μέ ἔγκρισιν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καί ἐν συνεργασίᾳ ἰδιαιτέρως μέ τάς Ὀρθοδόξους Θεολογικάς Σχολάς, προγραμματίζει ἐπιστημονικάς ἐρεύνας, προτείνει τήν χορήγησιν ὑποτροφιῶν λειτουργικῶν σπουδῶν ἐν Ἑλλάδι καί ἐν τῷ Ἐξωτερικῷ, ἀποστέλλει ἐκπροσώπους αὐτῆς εἰς λειτουργικά καί ἄλλα παρεμφερῆ συνέδρια καί γενικῶς ἀναλαμβάνει πᾶσαν πρωτοβουλίαν, ἥτις θά συντελέσῃ εἰς τήν ἀνάπτυξιν τοῦ ἐνδιαφέροντος διά τήν σπουδήν τῆς λειτουριγκῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν καί τήν ἀνάδειξιν καί προβολήν τοῦ γνησίου ὀρθοδόξου λειτουργικοῦ ἤθους».  

Β΄.

        Πέραν τούτων ἕνεκα τῆς σπουδαιότητος τοῦ θέματος τῶν λειτουργικῶν τεχνῶν ἔχουν συσταθεῖ ἀπό τήν Ἱεράν Σύνοδον καί οἱ ἑξῆς Ἐπιτροπές:

        1) Ἡ Συνοδική Ἐπιτροπή Ἐκκλησιαστικῆς Τέχνης καί Μουσικῆς, στήν ὁποία ἀνήκουν οἱ ἑξῆς ἁρμοδιότητες, κατά τό ἄρθρο 14 τοῦ Κανονισμοῦ 160/2004 «Περί λειτουργίας τῶν Συνοδικῶν Ἐπιτροπῶν» (Φ.Ε.Κ. τ.Α΄100/20.5.2004) :

        «α. Ἡ παρακολούθησις τῶν λειτουργικῶν τεχνῶν καί ἡ προαγωγή αὐτῶν διά παντός προσφόρου μέσου.

        β. Ἡ ἄγρυπνος μέριμνα καί διαφύλαξις τοῦ λειτουργικοῦ ἤθους καί τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως ἐπί τῶν λειτουργικῶν τεχνῶν καί ἡ ὑπεύθυνος γνωμοδοτική ἐπισήμανσις τῶν περεισφρεομένων καινοτομιῶν πρός ἀποφυγήν ἤ διόρθωσιν τούτων, δι’ ἐνδελεχοῦς μελέτης, συντάξεως ὑπομνημάτων πρός τήν Δ.Ι.Σ., ἐκδόσεως ἐνημερωτικῶν ἐντύπων καί διοργανώσεως Συνεδρίων.

        γ. Ἡ καταγραφή τῶν ὑφισταμένων, παρά τῇ Ἱερᾷ Ἀρχιεπισκοπῇ καί ταῖς Ἱεραῖς Μητροπόλεσι, σχετικῶν Σχολῶν (ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, ἁγιογραφίας, συντηρήσεως ἱερῶν εἰκόνων κ.λπ) τοῦ ἱστορικοῦ λειτουργίας καί τοῦ ὀργανογράμματος μίας ἑκάστης, ὡς καί ἡ ἐκπόνησις ἑνός Γενικοῦ Κανονισμοῦ περί τῆς λειτουργίας αὐτῶν.

        δ. Ἡ ἐνημέρωσις καί ἡ παροχή προγραμματικῆς ἤ ὀργανωτικῆς βοηθείας εἰς Ἐκκλησιαστικά Νομικά Πρόσωπα, Ἱεράς Μητροπόλεις, Ἱεράς Μονάς, Ἐνορίας, Ἐκκλησιαστικά Ἱδρύματα, προτιθέμενα νά ἀναπτύξουν ἀντιστοίχους δραστηριότητας.

        ε. Ἡ ἐξόφλησις διά καταλλήλων εἰσηγήσεων πρός τήν Δ.Ι.Σ. καί διά διαβημάτων Αὐτῆς πρός τήν Πολιτείαν τῆς δυνατότητος τελέσεως κατά καιρούς τῆς Θείας Λειτουργίας ἐντός χριστιανικῶν μνημείων, τελούντων ἐν ἐξαρτήσει πρός τό Κράτος, διαφυλαττομένης τῆς ἱερότητος, τῆς ἱστορίας, ἀλλά καί τῆς συμφύτου καλλιτεχνικῆς ἀξίας αὐτῶν.

        στ. Ἡ προβολή τῶν ὑφισταμένων ἱερῶν μνημείων δι’ ἐνημερωτικῶν δημοσιευμάτων καί τευχιδίων καί λοιπῶν μέσων ἠλεκτρονικοῦ τύπου (Η/Υ, Ρ/Σ, Τηλεοράσεως, Διαδικτύου, κ.λπ.) πρός τά στελέχη τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔργου, τόν ἐπιστημονικόν κόσμον καί τόν ποιμαινόμενον λαόν, ἐπί σκοπῷ τονισμοῦ τῆς δι’ αἰώνων συνεχοῦς καί ἀδιακόπου ἐκκλησιαστικῆς παρουσίας καί καλλιτεχνικῆς δημιουργίας, ὑποβοηθητικῶς πρός τήν ἀσκουμένην λειτουργικήν καί ἀντιαιρετικήν ποιμαντικήν.

        ζ. Ἡ ἐπισταμένη, δι’ Εἰσηγήσεων πρός τήν Δ.Ι.Σ., φροντίς πρός διασφάλισιν τοῦ δικαιώματος τῆς Ἐκκλησίας ἐπί τῶν θρησκευτικῶν μνημείων.

        η. Ἡ συνεργασία καί συμπαράστασις πρός τό Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας (Κανονισμός 17/1981 τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, «Σύστασις καί Ὀργάνωσις Ἱδρύματος Βυζαντινῆς Μουσικολογίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος» Φ.Ε.Κ. 135/1982-τ.Α΄).

        θ. Ἡ συμπαράστασις πρός τό ἔργον τῆς Ὑπηρεσίας Ναοδομίας τῆς Ἱερᾶς Συνόδου.

        ι. Ἡ εἰσήγησις, πρός τήν Δ.Ι.Σ., περί ἀπονομῆς τιμητικῶν διακρίσεων εἰς τόν χῶρον τῆς λειτουργικῆς τέχνης καί τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς».

        2) Ἡ Εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή γιά τήν Ἀκαδημία Ἐκκλησιαστικῶν Τεχνῶν πού ἔχει τίς ἑξῆς ἁρμοδιότητες, κατά τό ἄρθρο 4 τοῦ Κανονισμοῦ 133/199 «Περί συστάσεως, Ὀργανώσεως καί λειτουργίας Εἰδικῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς διά τήν Ἀκαδημίαν Ἐκκλησιαστικῶν Τεχνῶν» Φ.Ε.Κ. τ.Α΄236/8.11.1999):

        «α. Νά ὀργανώση τήν λειτουργίαν Ἀκαδημίας ἐπί τῷ σκοπῷ τῆς ἐκμαθήσεως καί διακονίας ἐν συνεχείᾳ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν Τεχνῶν, μέ προοπτικήν διορθοδόξου συμβολῆς, τῆς ὁποίας τό ὀργανόγραμμα, τήν σύνθεσιν καί τούς ὅρους λειτουργίας, ὥστε νά ἀποτελέση Κιβωτόν διατηρήσεως καί διαφυλάξεως καί διαδόσεως τῶν στοιχείων τῆς πατρώας Ἐκκλησιαστικῆς Τέχνης τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

        β. Νά προσδιορίση τήν στάθμην τῶν σπουδῶν (ΙΕΚ-ΤΕΙ), ἀφοῦ διερευνήσει τήν δυνατότητα περί τῆς ἐκ μέρους τῆς Πολιτείας καί τῶν ἁρμοδίων ὀργάνων αὐτῆς ἀναγνωρίσεως τῶν ἀντιστοίχων τίτλων, πρός ἐπαγγελματικήν κατοχύρωσιν τῶν ἀποφοίτων.

        γ. Νά συντάξη τά προγράμματα σπουδῶν τῇ συνδρομῇ εἰδικῶν καθ’ ὕλην ἁρμοδίων καθηγητῶν.

        δ. Νά δημιουργήση τάς προϋποθέσεις ὥστε οἱ σπουδασταί τῆς ἐξονομασθείσης Ἀκαδημίας νά βιώνουν μέ ἐκκλησιαστικήν συνείδησιν καί τό ἁρμόζον ἐκκλησιαστικόν ὕφος καί ἦθος τήν διακονίαν τῶν Ἐκκλησιαστικῶν – Λειτουργικῶν Τεχνῶν, αἱ ὁποῖαι ἀποτελοῦν ἀναπόσπαστον μέρος τῆς ποιμαντικῆς μερίμνης τῆς Ἐκκλησίας, ὑπέρ τοῦ πληρώματος Αὐτῆς.

        ε. Νά ὑποβάλη προτάσεις πρός ἐξασφάλισιν χρηματοδοτικῶν πόρων διά τήν οἰκονομικήν αὐτοτέλειαν καί ἀνάπτυξιν τῆς Ἀκαδημίας».

        3) Ἡ Εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή Χριστιανικῶν Μνημείων πού ἔχει τίς ἑξῆς ἁρμοδιότητες, κατά τό ἄρθρο 4 τοῦ Κανονισμοῦ 137/199 «Περί συστάσεως, Ὀργανώσεως καί λειτουργίας Εἰδικῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς διά τά Χριστιανικά Μνημεῖα» (Φ.Ε.Κ. τ.Α΄236/8.11.1999):

        «α. Νά ἐπικοινωνῆ ἀμέσως μέ τάς κατά τόπους Ἱεράς Μητροπόλεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὥστε τό συντομώτερον δυνατόν νά ἐπιτελεσθῇ ἡ καταγραφή τῶν σωζομένων εἰς αὐτάς Χριστιανικῶν Μνημείων, παλαιοχριστιανικῶν, βυζαντινῶν, μεταβυζαντινῶν καί νεωτέρων.

        β. Νά ἐπικοινωνῆ μέ τάς κατά τόπους Διευθύνσεις τῶν Ἐφορειῶν Ἀρχαιοτήτων τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ, ὥστε νά διερευνηθῆ διά τῆς ἀμοιβαίας συνεργασίας καί νά διαπιστωθῆ ὁ καλύτερος τρόπος, διά τήν ἔναρξιν τῶν προσπαθειῶν ἀναστηλώσεως τῶν Μνημείων, τά ὁποῖα θά καταγραφοῦν, καί μάλιστα ἐκείνων, ἅτινα ἔχουν ἀνάγκην ἀναστηλώσεως ἤ συντηρήσεως.

        γ. Νά μελετήση τήν ἀξιοποίησιν τῶν Ἱερῶν αὐτῶν τόπων, ἐν τῷ πλαισίῳ τῆς ποιμαντικῆς μερίμνης τῆς Ἐκκλησίας, πρός ὠφέλειαν τοῦ πληρώματος Αὐτῆς.

        δ. Νά εὐαισθητοποιήση τήν κοινήν γνώμην, μέ κάθε πρόσφορον μέσον (Τύπον, ΜΜΕ, διανομήν ἐντύπων κ.λπ.), ὥστε νά ὑπάρξη ἐνδιαφέρον καί ἀνιδιοτελής προσφορά ἐκ μέρους εἰδημόνων Ἀρχιτεκτόνων –Μηχανικῶν καί Συντηρητῶν διά τήν ἀποτύπωσιν τῶν μνημείων αὐτῶν καί τήν ἐκπόνησιν τῶν ἀπαιτούμενων μελετῶν.

        ε. Νά ἐντάξη τά μνημεῖα αὐτά εἰς Προγράμματα τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ ἤ τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως, ὥστε νά ὑπάρξουν ὑπέρ αὐτῶν οἰκονομικαί χορηγίαι.

        στ. Νά ἐκπονήση Ἐκκλησιαστικόν Χάρτην, ἐπί τοῦ ὁποίου νά ἀποτυπωθοῦν τά κατά τόπους Χριστιανικά Μνημεῖα.»

* * * * *

2ον.

Στό παρόν Πανελλήνιο Λειτουργικό Συμπόσιο θά μελετηθεῖ τό θέμα :

«Οἱ λειτουργικές Τέχνες»

        στίς ὁποῖες συμπεριλαμβάνονται ἡ γλυπτική (σέ μάρμαρο, πέτρα, ξύλο), ἡ ἁγιογραφία (τοιχογραφίες καί φορητές εἰκόνες), ἡ μουσική, ἡ μεταλλουργία, ἡ χαρακτική, ἡ κεντητική καί ἡ διακοσμητική καί λοιπές.

        Μέ τό ἐπιλεγέν αὐτό θέμα ἡ Ὀργανωτική Ἐπιτροπή, πού εἶναι ἡ Εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή Λειτουργικῆς Ἀναγεννήσεως, ἀποσκοπεῖ:

        α. νά τονίσει, ὅτι οἱ λειτουργικές τέχνες παρουσιάζουν καί καθιστοῦν ἀντιληπτές στίς αἰσθήσεις τοῦ ἀνθρώπου τίς θεῖες ἀόρατες καί πνευματικές πραγματικότητες καί ὅτι ὑπηρετοῦν τήν λατρεία τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ κατά τό «δι' ἧς λατρεύωμεν εὐαρέστως τῷ Θεῷ μετὰ αἰδοῦς καὶ εὐλαβείας » (Πρός Ἑβραίους ιβ΄ 28)

        β. νά διευκρινήσει, ὅτι οἱ λειτουργικές τέχνες δέν λειτουργοῦν αὐτονόμως ἀπό τήν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀλλά ὑποχρεοῦνται νά ἐκφράζουν καί νά συμφωνοῦν μέ τήν διδασκαλία, τό ἦθος καί τήν πνευματικότητα τῆς Ἐκκλησίας μας,

        γ. νά ἐπισημάνει, ὅτι οἱ θεράποντες αὐτῶν τῶν τεχνῶν ὀφείλουν νά διαθέτουν ὅλες τίς προϋποθέσεις τῶν διακονούντων στήν λατρεία τοῦ Θεοῦ, ὅπως καθορίζονται ἀπό τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας.

        Οἱ σπουδαιότεροι καί κυριώτεροι παράγοντες πού διαμορφώνουν τίς λειτουργικές τέχνες εἶναι:

        1) Ἡ χρήση παλαιοτέρων αἰσθητικῶν πρακτικῶν καί ἐκφραστικῶν μορφῶν στή σύγχρονη τεχνική πραγματικότητα.

        2) Ἡ ἀνάμειξη καλλιτεχνικῶν μορφῶν καί ἐκφράσεων σχολῶν καί τεχνοτροπιῶν μέσα στό ἴδιο ναό ἀνεξάρτητα τῆς ἱστορίας καί τῆς γενικώτερης φυσιογνωμίας του.

        3) Ἡ χρήση νέων ὑλικῶν καί τῶν νέων τεχνολογιῶν ἐπεξεργασίας πού αὐτά συνεπάγονται τήν κατασκευή εἰδῶν τῆς ἑλληνικῆς ἐκκλησιαστικῆς τέχνης.

        4) Ὁ τρόπος πού δομεῖται καί ὀργανώνεται ἡ ἀφιερωματική πρακτική στόν τόπο μας.

        5) Ἡ ἀναζήτηση τῆς πρωτοτυπίας καί τοῦ ἐντυπωσιασμοῦ συχνά ὁδηγεῖ τούς κατασκευαστές νά υἱοθετοῦν λειτουργικά ἀντικείμενα καί ἱερατικά εἴδη, ἡ διακόσμηση τῶν ὁποίων ὑπάγεται σέ ἀλλότρια διακοσμητικά σχήματα σέ ἀνάλογες παραδόσεις ἄλλων λαῶν.

        6) Τίς λειτουργικές τέχνες ἐπηρεάζουν καί ἡ ἔλλειψη αἰσθητικῆς παιδείας, γνώσεων τῆς ἱστορίας τῆς ἐκκλησιαστικῆς τέχνης καί γενικότερα αἰσθητικῆς εὐαισθησίας.