Για την Romfea.gr, Αρχιμ. Γρηγόριος Παπούλας

Είναι αυτός ο οποίος από τον Θεό κλήθηκε δια του λόγου του μεγάλου ιεροκήρυκος κ έπειτα επισκόπου γέροντος του π. Αυγουστίνου, και σήκωσε με θάρρος και αποφασιστικότητα τον Σταυρό του Χριστού, βαδίζοντας πιστά πάνω στα χνάρια της πορείας Του, και στους παρόντες χρόνους, κεκλημένος όντως πάλι από  τον Κύριο Ιησού Χριστό, έγινε ο Απεσταλμένος του και «Εις τόπον Χριστού», ευρισκόμενος Επίσκοπος της Εκκλησίας Του στη Φλώρινα, στις Πρέσπες και στην Εορδαία.

Όσοι τον γνωρίζουν τώρα έλκονται από την εγκάρδια καλοσύνη του, την ανεπιτήδευτη του αγάπη, το ουράνιο χαμόγελο του, από τη μεγαλοπρέπεια της απλότητός του και την ώριμη του παιδικότητα, τον λόγο τον αληθινό, τον εμπειρικό, τον αφτιασίδοτο, τον «άλατι ηρτυμένον», από αυτό το πολύ διαφορετικό που έχει πάνω του, γύρω του και τον ξεχωρίζει από τους πολλούς,  αλλά δεν λέγεται με λόγια γιατί εκφράζεται κυρίως, με τα βιούμενα συναισθήματα αγαλλίασης της καρδιάς, καθώς γαληνεύει όπως τότε, τότε που την αγγίζει η Χάρη του Θεού…

Άλλοι πάλι που είχαν την ευκαιρία ή καλύτερα την ευλογία, να τον γνωρίζουν από πιο παλιά, περισσότερο και λίγο καλύτερα, ξέρουν και καταλαβαίνουν τα λόγια, αλλά κυρίως τον λόγο: πως όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητός του, δεν είναι τυχαία, αλλά δώθηκαν στον άνθρωπο που όχι μόνο αγόγγυστα, αλλά και με χαρά σηκώνει τον σταυρό της αγάπης, της πίστης, της ταπείνωσης,  της υπομονής, της υπακοής και της αφοσίωσης στον Χριστό και στους ανθρώπους του, όχι για λίγο, αλλά για δεκαετίες, για μια ολόκληρη ζωή.

Με το αίμα της καρδιάς του «εξαγόρασε» την Χάρη του Πνεύματος, όχι απλά συγχωρώντας τους σταυρωτές του αλλά αγαπόντας τους με την γνήσια έως θανάτου αγάπη του Χριστού.

Σήμερα που γιορτάζει η Εκκλησία τον άγιο μάρτυρα του Χριστού Θεόκλητο και η τοπική Εκκλησία της πολύπαθης κ ακριτικής Φλώρινας, των Πρεσπών και της Εορδαίας τον Ποιμένα και Πατέρα της, όλοι όσοι γευτήκαμε τους εύχυμους καρπούς, της δικής του καρποφορίας, μαθητεύοντας κοντά του, στην παλιά Εκκλησιαστική  Σχολή της Μητροπόλεως του και όσοι άλλοι αλλιώς τον γνωρίζουν, φαντάζομαι κι εκείνοι μαζί, πρώτιστα τον ευχαριστούμε για όσα, πάντα «εν κρυπτώ» και «εν σιγή», διδαχθήκαμε και διδασκόμαστε, απολαύσαμε και απολαμβάνουμε, χάρη στους δικούς του κόπους και θυσίες και τέλος προσευχόμαστε στον Κύριο μας, να μας τον χαρίζει για έτη πολλά, υγιεινά και ευφρόσυνα.

Προσευχόμαστε όχι μόνο για εκείνον αλλά και για μας, γιατί ανήκει στους Ιεράρχες Εκείνους που σηματοδοτούν τα όνειρα μας για την Εκκλησία του Χριστού, επισημαίνοντας τους παλιούς μας στόχους και νοηματοδοτούν την πορεία της διακονίας μας, ανανεώνοντας τις ελπίδες μας, αφού υπάρχουν ακόμα πρότυπα, ινδάλματα και παραδείγματα για τη συνέχεια μας.

Πρέπει κάποτε τα κείμενα της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας να φύγουν από τα χέρια των ειδικών θεολόγων και να εισέλθουν στην πνευματική ζωή του έθνους μας, ισότιμα με όλα τα άλλα κείμενα που έχουν ή θεωρούνται πως έχουν παιδευτική αξία.

Όταν εισέλθουν όλα στην ζωή του Έθνους, θα μεταμορφώσουν όχι μόνο την πνευματική ζωή μας και θα ανασυνθέσουν την κλίμακα των αξιών της, αλλά και θα διαμορφώσουν διαφορετική από ό,τι έως τώρα την προσωπικότητα του Έλληνα.

Έχει ειπωθεί πολλές φορές έως τώρα, αλλά δεν θα είναι άσκοπο να επαναλαμβάνεται αδιάκοπα, ότι τα παιδευτικά στοιχεία που τρέφουνε τον σημερινό Ελληνισμό έχουν διαμορφωθεί άσχετα από την παράδοση του έθνους, από εντελώς τυχαίες και επεισοδιακές επιδράσεις.

Η σύνθεση του Τριωδίου με έχει απασχολήσει από χρόνια. Ολόκληρο αυτό το οικοδόμημα από περικοπές Ευαγγελικών και Αποστολικών κειμένων, από ύμνους και από προσευχές έχει μια θαυμαστή ενότητα και είναι ατύχημα που δεν αποτελεί ένα σταθερό και μόνιμο βίωμα της ζωής μας, είτε μέσα από την εκκλησιαστική προβολή της, είτε μέσα από μελέτες για τη σύνθεση και την αποστολή του.

Η αλήθεια είναι ότι δεν λείπουνε τα μελετήματα με θέμα το Τριώδιο και θα πρέπει να αναφέρω εδώ ξεχωριστά τη μελέτη του κ. Ευαγγέλου Θεοδώρου «Η μορφωτική αξία του ισχύοντος Τριωδίου» (Αθήνα, 1958) και δυό – τρία άλλα μικρά ή μεγάλα δημοσιεύματα. Αλλά και το βιβλίο του κ. Θεοδώρου, όπως και ό,τι άλλο έχει γραφεί έως τώρα, είναι γραμμένα μόνο για ειδικούς θεολόγους και γι’ αυτόν ή για διαφόρους άλλους λόγους δεν έχουν απηχήσει σε ευρύτερο κοινό.

Εξ άλλου και η ίδια η κατανόησή του από την προβολή του στην εκκλησία είναι δύσκολη, γιατί προϋποθέτει πολλές ελεύθερες ώρες, γνώση του συνδέσμου των τμημάτων του, του ενός με το άλλο, και φυσικά, ψυχική προετοιμασία.

Όχι ως θεολόγος, ούτε καν ως μέλος της ελληνικής ορθοδόξου Εκκλησίας, αλλά απλώς ως φιλομαθής αναγνώστης αισθάνομαι ότι πρέπει να πω πόσο χάνουμε όλοι μας, που δεν έχουμε γευθεί κάτι από το βαθύ και συγκλονιστικό πνευματικό περιεχόμενό του.

Σκέπτομαι πόσες πολλές μελέτες γράφονται κάθε χρόνο για τα μεγάλα έργα του πνεύματος, για τον Όμηρο, για την αρχαία τραγωδία, για την Θεία Κωμωδία, για τον Φάουστ, και πόσο έχουν αδικηθώ τα ορθόδοξα ελληνικά εκκλησιαστικά κείμενα που δεν έχουν ως τώρα ξεφύγει από τα χέρια των ειδικών, των θεολόγων ή των βυζαντινολόγων.

Το Τριώδιο, για να αναφέρω μόνο ένα παράδειγμα, ως σύνθεση αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα πνευματικά δημιουργήματα.

Έχει ήδη διαπιστωθεί ότι η σημερινή μορφή του Τριωδίου πέρασε από πολλές αλλαγές και σχηματίσθηκε από στοιχεία που έχουν προστεθεί κατά διάφορες εποχές, σε διάφορα μέρη, με την πρωτοβουλία διαφόρων εκκλησιαστικών παραγόντων. Θα μπορούσε μάλιστα να λεχθεί ότι δεν υπήρξε ποτέ —και ούτε τώρα υπάρχει— ένας ενιαίος τύπος Τριωδίου — τουλάχιστον ούτε στα διάφορα χειρόγραφα του παρελθόντος, ούτε και στην πρακτική εφαρμογή του σήμερα εμφανίζεται με την ίδια πάντοτε μορφή•

Αυτή όμως η ποικιλία είναι μία από τις μεγάλες αρετές του, γιατί δείχνει ότι δεν είναι μια τελειωμένη σύνθεση, αλλά ένας ζωντανός οργανισμός, που πάντοτε ανανεώνεται, μετασχηματίζεται και αλλάζει ανάλογα με τις εποχές, με τους τόπους και με τους ανθρώπους.

Τώρα τελευταία βέβαια έχει πια κατά κάποιο τρόπο αποκρυσταλλωθεί, με την έννοια ότι έχουν περάσει πολλά χρόνια χωρίς να εισαχθεί καινούριο στοιχείο και χωρίς να συζητηθεί η ενδεχόμενη ανάγκη τροποποιήσεων και οι μόνες αλλαγές που υφίσταται είναι συντμήσεις που κάνουνε οι ιερείς για λόγους ευκολίας.

Αυτή τη διαπίστωση θα την ερμηνεύσει κανείς αν την συνεξετάσει μέσα στο γενικό πλαίσιο του χαράκτηρος της νεοελληνικής ορθοδόξου Εκκλησίας.

Ασφαλώς δεν είναι τυχαίο ότι η υμνογραφία της Εκκλησίας, μας δεν πλουτίζεται τώρα με νέα στοιχεία, όπως και όσο πλουτιζότανε άλλοτε.

Πάντως -και αυτό πρέπει να τονιστεί αμέσως από την αρχή- οι διάφορες παραλλαγές του Τριωδίου και οι τροποποιήσεις από τις οποίες διήλθε δεν έθιξαν ποτέ το βασικό χαρακτήρα του. Όπως είχε διαμορφωθεί αρχικά.

Τί ακριβώς σημαίνει αυτό το «αρχικά» είναι δύσκολο να το εξηγήσει κανείς, γιατί το σημερινό Τριώδιο, ενώ εκφράζει ένα πνευματικό χριστιανικό ήθος παλαιότατο, έχει πάρει την σημερινή μορφή του από τον δέκατο αιώνα και πέρα, όπως έχει διαπιστωθεί από τους μελετητές του.

Η δική μου υπόθεση είναι ότι η σημερινή μορφή του πρέπει μάλλον να αναχθεί στην εποχή του Φωτίου, αλλά το θέμα μου δεν είναι τώρα αυτό και ίσως δεν θα μπορούσα εύκολα να αποδείξω την χρονολόγηση αυτή αν δεν ανακινήσω το όλο θέμα της εποχής του Φωτίου.

Για τώρα είναι αρκετό να υποσημειωθεί ότι το βασικό νόημα του Τριωδίου, που ανάγεται ήδη στον τέταρτο αιώνα, δεν μεταβλήθηκε ποτέ, παρά τις πολυποίκιλες και πολύμορφες προσθαφαιρέσεις κατά τη διάρκεια της μεγάλης ιστορίας του. Το νόημα αυτό το εκφράζει συνοπτικά η λέξη «διαλεκτική» και το περιγράφουν καλύτερα διατυπώσεις όπως «η πορεία προς τη σωτηρία», «από του θανάτου εις την ζωήν», «per aspera ad astra» και όσες άλλες παρόμοιες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δηλώσουν την βαθμιαία άνοδο της ψυχής από τον χρόνο στην αιωνιότητα.

Το Τριώδιο είναι η οδός την οποία πρέπει να περάσει ο άνθρωπος για να αξιωθεί να συμμετάσχει στο μεγάλο μυστήριο της σταυρώσεως και της αναστάσεως του υιού του Θεού.

Με το Τριώδιο η ορθόδοξη ελληνική Εκκλησία μας διδάσκει ότι ο πιστός για να αξιωθεί το Πάσχα, πρέπει να περάσει από σκληρή κλιμακωτή πορεία. Της ανοδικής αυτής πορείας οι αναβαθμοί αρχίζουν με την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου που μαζί με τις άλλες, τις επόμενες Κυριακές, του Ασώτου και της Δευτέρας παρουσίας, αποτελεί μίαν ενότητα.

Το θέμα στην ευαγγελική περικοπή του Τελώνου και του Φαρισαίου είναι ο αποκαθαρμός της ψυχής από τα πάθη της αλαζονείας και της επάρσεως με την μεταμέλεια και την ταπείνωση.

Το ερμηνευτικό κείμενο που συνοδεύει τα κείμενα της πρώτης αυτής Κυριακής του Τριωδίου εξηγεί καθαρά ότι η αλαζονεία και η οίηση είναι που προκάλεσαν την έξωση από τους κόλπους του Θεού και ότι της επανόδου η οδός αρχίζει με την ταπείνωση: «εμφαίνει τοίνυν η παραβολή, μηδένα τινά επαίρεσθαι καν χρηστά πράττων ή, αλλ’ αεί ταπεινούσθαι και δείσθαι από ψυχής του Θεού καν τοις εσχάτοις κακοίς περιέπεσεν, ως ου πόρρω σωτηρίας εστί».

Το ίδιο πνεύμα, φυσικά, εκφράζει και η περικοπή από την Β΄ επιστολή του αποστόλου Παύλου στον Τιμόθεο, που προηγείται της ευαγγελικής περικοπής ιδίως με την ρήση «πονηροί δε άνθρωποι και γόητες προκόψουσιν επί το χείρον» και με την συμβουλή «μένε εν οίς έμαθες και επιστώθης ειδώς παρά τίνος έμαθες». Το ίδιο πνεύμα εκφράζουν και οι ύμνοι, μερικοί από τους οποίους είναι από τους καλύτερους που έχουν γραφή.

Ο ποιητής αναγνωρίζει ότι είναι αμαρτωλός όπως ο Τελώνης, αλλά η ομολογία του είναι και μετάνοια, όπως ήταν και η ομολογία του Τελώνου.

Στην πορεία λοιπόν προς το Πάσχα η ταπείνωση είναι ο πρώτος αναβαθμός, η πρώτη φάση της διαλεκτικής προς την αθανασία.

Το πνεύμα της αμαρτίας και της μετανοίας συνεχίζει και η Κυριακή του Ασώτου. Ο Άσωτος γίνεται τελικά ό,τι ήταν την ώρα της συντριβής του ο Τελώνης.

Τη διαφορά όμως ανάμεσα στον Τελώνη και στον Άσωτο την επεξηγεί ωραία το ερμηνευτικό κείμενο της παραβολής του Ασώτου: υπάρχουν πολλοί που έχουν διαπράξει τόσες αμαρτίες στη ζωή τους, ώστε δεν ελπίζουν σε καμμιά δυνατότητα σωτηρίας και από απόγνωση διαπράττουν ακόμη πιο πολλές.

Η απόγνωση αυτή καθ’ εαυτή, «ήτις γέννημα εστί της αλαζονείας » αποτελεί άλλη μιαν ακόμη αμαρτία.

Γι’ αυτό οι άγιοι πατέρες «πρόρριζον το της απογνώσεως ανασπώντες πάθος και προς αρετής ανάληψιν διεγείροντες» επέλεξαν την περικοπή του Ασώτου.

Με την ίδια πρόθεση επέλεξαν την περικοπή από την Α΄ προς Κορινθίους επιστολή του Παύλου, αν και η έξαρση εδώ δεν γίνεται τόσο για να τονιστεί η δυνατότης της σωτηρίας, όσο η βαρύτητα της αμαρτίας.

Την έξαρση της σωτηρίας με την μετάνοια την αποδίδουν θαυμάσια όλοι οι ύμνοι. Στους περισσότερους από αυτούς μιλάει ο ίδιος ο Άσωτος που έχει ξεπεράσει την απόγνωση και στρέφεται με συντριβή και ελπίδα προς τον Σωτήρα.

Το Σάββατο προ της Απόκρεω και η Κυριακή της Απόκρεω αποτελούν μαζί μιαν ενότητα, γέφυρα ανάμεσα στις δύο πρώτες Κυριακές και στις ημέρες που θα ακολουθήσουν.

Τα ερμηνευτικά κείμενα του Σαββάτου και της Κυριακής της Απόκρεω είναι φορτωμένα με πολλές έννοιες και με πολλά ιστορικά περιστατικά, αλλά βασικά ερμηνεύουν σωστά την θέση των δύο αυτών ημερών μέσα στο Τριώδιο. Και οι δυο αυτές ημέρες είναι πολυσήμαντες.

Ένα από τα νοήματά τους είναι ότι ο άνθρωπος που γυρεύει την σωτηρία του, έχει συμπαραστάτη του την Εκκλησία, που δέεται μαζί του.

Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που ένα τυχαίο γεγονός, ένας π.χ. αιφνίδιος θάνατος, δεν έδωσε στον αμαρτωλό τη δυνατότητα να εισέλθει στον δρόμο της σωτηρίας.

Στο Σάββατο προ των Απόκρεω η Εκκλησία δέεται για όλους όσους έχουν φύγει από τη ζωή, και για όσους έγκαιρα αλλάξανε τρόπους ζωής και για εκείνους που ένα τυχαίο περιστατικό τους στέρησε από την ελπίδα της μετανοίας.

Αλλά όλη αύτη η καλωσύνη, η φιλανθρωπία του Θεού και η φιλανθρωπία της Εκκλησίας, μπορεί να ξεγελάσουν την ευκολόπιστη ανθρώπινη φύση.

Ο άνθρωπος μπορεί να σκεφθεί ότι «φιλάνθρωπος έστιν ο Θεός, και όταν της αμαρτίας αναχωρήσω, ετοίμως έχω το παν ανύσαι».

Μια τέτοια σκέψη μπορεί να καταστρέψει τα διδάγματα και από τον Τελώνη και από τον Άσωτο. Γι’ αυτό η Εκκλησία με την Κυριακή της Απόκρεω έρχεται να προφυλάξει τον πιστό από την παραίσθηση που θα μπορούσε να του δώσει η καλωσύνη του Σαββάτου προ της Απόκρεω.

Γι’ αυτό και προβάλλει την Δευτέρα Παρουσία. Και πάλι εδώ, το ερμηνευτικό κείμενο είναι αρκετά περιπλεγμένο, αποδίδει πάντως σωστά το νόημα της ημέρας: Η Δευτέρα Παρουσία προβάλλεται για να τονισθεί όχι μόνο η φιλανθρωπία του Κυρίου, αλλά και η Δικαιοσύνη του, Δικαιοσύνη που εκτείνεται όχι μόνο στους ζώντες, αλλά και στους κεκοιμημένους.

«Ταύτην την φοβεράν ημέραν ενταύθα κατέταξαν, ίνα διά του θανάτου και της προσδοκίας των εσομένων δεινών, φοβήσαντες τους αμελώς διακειμένους προς αρετήν επανάγωσιν, μη θαρρούντας εις το φιλάνθρωπον μόνον, αλλ’ αφοράν ότι και δίκαιος έστι Κριτής και αποδίδωσι εκάστω κατά τα έργα αυτού».

Συνδεδεμένη με την έννοια της Δικαιοσύνης είναι και η έννοια ότι η ώρα της Κρίσεως είναι άγνωστη και συνεπώς ο πιστός πρέπει να είναι πάντα έτοιμος, γιατί δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει πότε θα παρουσιαστεί μπροστά στον Κριτή.

Οι υμνογράφοι και των δύο αυτών ημερών που γνωρίζουν την ατέλεια της ανθρώπινης φύσεως, ζητούν την καλωσύνη, την ευσπλαχνία, τη συγγνώμη του Κυρίου. Η φοβερή ώρα της Κρίσεως γυρίζει διαρκώς στην ψυχή τους.

Θα ήταν λάθος αν ζητούσαμε να ερμηνεύσουμε τα κείμενα που ακολουθούν την Κυριακή της Απόκρεω έως την επομένη Κυριακή της Τυροφάγου, ως κείμενα που εξαίρουν την σημασία της νηστείας. Όπως φαίνεται από τις περικοπές, από τους προφήτες και από τους ύμνους του Σαββάτου της Τυρινής η «νηστεία» για την οποία μιλούν οι υμνογράφοι πρέπει να ερμηνευθεί ευρύτερα, ως υποταγή της σαρκός στις εντολές του πνεύματος.

Δεν θα είχε αλλιώς νόημα η μνεία της μεγάλης σειράς των αγίων, όσιων και μαρτύρων. Αποτελούν παραδείγματα όχι απλώς επειδή ετήρησαν «νηστείαν», αλλά επειδή αν και πλασμένοι και αυτοί από την ιδίαν ύλη, όπως όλοι οι άλλοι άνθρωποι, αν «και αυτοί της αυτής ημίν φύσεως εκοινώνησαν», μπορούν να προβάλουν τον βίο τους ως «υπογραμμόν τινα και οδηγόν» και να στηρίξουν έτσι τον άνθρωπο που αγωνίζεται.

Τα αποτελέσματα της ψυχικής ραθυμίας, γενικά της «παραβάσεως» της θεϊκής εντολής τα παρουσιάζει η Κυριακή της Τυροφάγου, που καλύτερα θα ήταν να ονομάζεται πάντοτε με το πραγματικό της όνομα, «Κυριακή του απολεσθέν¬τος Παραδείσου». Με την Κυριακήν αυτήν ολοκληρώνεται το πρώτο μέρος της Διδαχής, με μια σειρά από θεμελιώδεις έννοιες που κυριαρχούν από την αρχή έως το τέλος —την μετάνοια του ανθρώπου, την συγγνώμη του Θεού, την απειλή της Δευτέρας Παρουσίας και την έξωση των πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο.

Ο πιστός κατά τις τέσσερις αυτές Κυριακές και τις συνδεδεμένες με αυτές ημέρες περνάει αδιάκοπα από τον φόβο στην ελπίδα και καταλαβαίνει ότι κατά το μεγαλύτερο μέρος η καταστροφή του ή η σωτηρία του είναι έργο δικό του, είναι αποτέλεσμα του βίου του. Η συγγνώμη του Θεού έχει τα όριά της, πέρα από τα οποία αρχίζει η αδέκαστη Δικαιοσύνη του.

Έχουμε τώρα πια διδαχτεί πώς πρέπει να ζούμε και τί μας περιμένει ανάλογα με τον βίο μας. Από εδώ και πέρα, καθώς φωτισμένοι από όσα ακούσαμε, πλησιάζουμε το Πάσχα και αγωνιζόμαστε να αξιωθούμε την Ανάσταση του Κυρίου και μαζί τη δική μας Ανάσταση, η Εκκλησία έρχεται να μας συμπαρασταθεί με όλο το πνευματικό μεγαλείο της.

Τώρα πια δεν θα μας θυμίσει τον Φαρισαίο και τον Άσωτο, την Δευτέρα Παρουσία και τον χαμένο Παράδεισο. Θα έλθει κοντά μας για να μας παρασταθεί, να μας ενισχύσει , να μας ενθαρρύνει. Αυτό το νόημα έχει η πρώτη Κυριακή, της Ορθοδοξίας, η δευτέρα Κυριακή, της μνήμης του Γρηγορίου Παλαμά, η τρίτη, της Σταυροπροσκυνήσεως, η τέταρτη του Ιωάννου της Κλίμακος και η πέμπτη της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Στον αγώνα του ο πιστός ενισχύεται από την Ιστορία και τα διδάγματα της Ορθοδοξίας, από το παράδειγμα του Γρηγορίου Παλαμά, από τη δύναμη του Σταυρού, από τη διδαχή του Ιωάννου της Κλί-μακος και από το παράδειγμα της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας.

Η Εκκλησία με τους αγώνες της εναντίον των αιρέσεων, μορφές μεγάλες ασκητών και διδασκά¬λων, η χάρις του Σταυρού, όλα μαζί μας συμπαραστέκουν και μας βοηθούν για να αξιωθούμε τη χάρη της Αναστάσεως.

Αλλά ο άνθρωπος φέρνει πάντα το στίγμα του προπατορικού αμαρτήματος και όσο πρόθυμος αν είναι για να εισέλθει στον νυμφώνα του Κυρίου το ένδυμά του, η σάρκα του και η ζωή του δεν του το επιτρέπουν.

Τώρα πια έχει θελήσει, με όλη της ψυχής του τη δύναμη, να εισέλθει στον νυμφώνα. Τα παραδείγματα του Φαρισαίου και του Ασώτου από τη μια μεριά και από την άλλη του Γρηγορίου Παλαμά του Ιωάννου της Κλίμακος και της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας· ο φόβος για την μεγάλη ώρα της Κρίσεως, ο πόνος για το χαμένο Παράδεισο, η χάρη του Σταυρού και η Διδαχή του Συνοδικού της Ορθοδοξίας του έχουν ανοίξει τα μάτια. Γνώριζε τί θέλει, αλλά και γνωρίζει ότι δεν αρκεί το τί θέλει. Έχει όμως για άλλη μια φορά την συμπαράσταση της Εκκλησίας.

Την Μεγάλη Τετάρτη αφού πρώτα τον διδάξει με την ιστορία της παραστρατημένης γυναίκας, θα του προσφέρει το θείο μύρο και θα τον καθαρίσει έτσι για να μπορέσει από εδώ και πέρα να παρακολουθήσει το Θείο Δράμα, από τον Μυστικό Δείπνο έως την Ανάσταση.

Θα παρακαθίσει και αυτός στον Δείπνο, θα ανεβεί με τον Κύριο στο Όρος για να προσευχηθεί, θα σταυρωθεί μαζί του και όταν έλθει η μεγάλη ώρα, θα αναστηθεί και αυτός μέσα στο φως και στην αίγλη της αιωνιότητας, θα αναστηθεί και αυτός -μόνο αν είχε τη δύναμη να διδάσκεται από όσα τον εδίδασκε η Εκκλησία με τη θαυμάσια σύνθεση του Τριωδίου.

Ελπίζω ότι δεν είπα τίποτα πρωτότυπο με όσα έγραψα. Για τα ιερά κείμενα δεν πρέπει να λέει κανείς τίποτε πρωτότυπο. Αρκεί και πρέπει να τα καταλαβαίνει σωστά.

Και ασφαλώς δεν μπορεί να τα καταλάβει αν δεν έχει ζήσει μαζί τους και αν δεν έχει ωφεληθεί από όσα διδάσκουνε. Το Τριώδιο έχει πολλά φιλολογικά προβλήματα. Όσο κανείς το μελετάει, τόσο και βλέπει τις δυσκολίες που υπάρχουνε. Αλλά η διαλεκτική του είναι σαφής —μια διαλεκτική της ψυχής που μορφώνεται βαθμιαία καθώς ανεβαίνει σκαλοπάτι, σκαλοπάτι τον δρόμο προς την Ανάσταση.

Με την τρέχουσα σημασία, της η διαλεκτική είναι θέση, αντίθεσης και σύνθεσης. Θέση, αντίθεσης και σύνθεσης χαρακτηρίζουν και το Τριώδιο. Δεν είναι όμως σαν τις λογικές κατασκευές των φιλοσόφων.

Θέση είναι ο Παράδεισος, αντίθεση είναι ο Αδάμ και η Εύα και σύνθεση είναι ο μετανοών και υποστηριζόμενος από τη Θεία Χάρη χριστιανός.

Το σχήμα αυτό κυριαρχεί από την αρχή έως το τέλος του Τριωδίου. Το σχήμα αυτό είναι το μεγάλο δίδαγμά του.

Το σχήμα αυτό είναι το μεγάλο δίδαγμα του Χριστιανισμού.

(Βασ. Λαούρδας)

(«Χριστιανικό Συμπόσιον. Γ΄», εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Κολλάρου και Σία Α.Ε., σ.147-151)

Γράφει ο Ανδρέας Ν. Παπαβασιλείου

Διδάκτωρ Θεολογίας

Αυτόν τον μήνα συμπληρώνονται 1700 χρόνια από την έκδοση του « Δια-τάγματος των Μεδιολάνων ».

Επειδή το Διάταγμα - Edictum των Μεδιολάνων αποτέλεσε αποφασιστικής σημασίας νομική πράξη για τη σταδιακή ανύψωση του Χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του Ρωμαϊκού κράτους, το οποίο στη συνέχεια μετεξελίχθηκε σε Ελληνορωμαϊκό - Βυζαντινό, γι’ αυτό στο σημερινό μας άρθρο θα ασχοληθούμε με αυτό.

΄Οπως είναι γνωστό, μέχρι των αρχών του 4ου αιώνα ο Χριστιανισμός, για διαφόρους λόγους, τελούσε υπό διωγμό.

Και αυτή η ομολογία της χριστιανικής ιδιότητας ήταν αρκετή για να οδηγηθεί ο ομολογητής στον μαρτυρικό θάνατο, αφού προηγουμένως γινόταν δήμευση της περιουσίας του.

Εξυπακούεται ότι απαγορευμένη ήταν και η σύναξη των πιστών για την άσκηση των λατρευτικών τους αναγκών. Είναι τόσο πολλοί οι χριστιανοί που οδηγήθηκαν στο μαρτύριο, από την εποχή του Νέρωνα ως τα χρόνια του Διοκλητιανού, του Μαξιμιανού - Γαλέριου και του Λικίνιου, ώστε να γίνεται λόγος για  «νέφος μαρτύρων ».

Η κατάσταση αυτή άρχισε βαθμιαία να διαφοροποιείται μετά την ανάδειξη του Μεγάλου Κωνσταντίνου ως ενός από τους δύο άρχοντες στο δυτικό Ρωμαϊκό κράτος.

Ο άλλος άρχων ήταν ο Μαξέντιος. Στο ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος συν-άρχοντες ήταν ο Λικίνιος και ο Μαξιμίνος.

Και οι τέσσερις αποτελούσαν την τετραρχία στην άλλοτε ενιαία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Από τους τέσσερις άρχο-ντες, οι οποίοι εξακολουθούσαν να τιτλοφορούνται αυτοκράτορες, αυτός που τε-λικά κατέστη μονοκράτορας ήταν ο Μέγας Κωνσταντίνος, ο οποίος σταδιακά εξουδετέρωσε τους συνάρχοντές του στη Δύση και στην Ανατολή.

΄Οπως είναι, γνωστό, μετά την ήττα του Μαξέντιου, η οποία συνέβη στις 28 Οκτωβρίου του 312 μ. Χ., κοντά στη γέφυρα της Μουλβίας, τον Φεβρουάριο του επομένου έτους,  (κατ’ άλλους τον Ιούνιο του ιδίου έτους ) δηλ. του 313 μ. Χ., ο Μέγας Κωνσταντί-νος, σε συνεννόηση με τον Λικίνιο, εξέδωσαν στα Μεδιόλανα ( = Μιλάνο ) το ρηθέν « Διάταγμα ».

Στη συνάντηση αυτή των Μεδιολάνων δεν έλαβε μέρος ο Μαξιμίνος, ο έτερος άρχων της Ανατολής, ο οποίος απέθανε λίγο αργότερα, στα τέλη του ιδίου έτους.

Ο Μαξιμίνος όμως αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να αποδεχθεί τις αποφάσεις των Μεδιολάνων.

Μερικά χρόνια αργότερα απέθανε και ο Λικίνιος, το 324 μ. Χ., ηττηθείς από τον Μέγα Κωνσταντίνο, κατά διαταγή του οποίου και φονεύθηκε, ή ύστερα από σύγκρουσή του με τους Γότθους, κοντά στη Χρυσόπολη της Θράκης. Κατά το έτος αυτό παρέμεινε ο μόνος αυτοκράτο-ρας και κατέστη ο ιδρυτής του νέου Ρωμαϊκού - Βυζαντινού κράτους.

Το «Διάταγμα των Μεδιολάνων», το περιεχόμενο του οποίου πληροφορού-μαστε από δύο έγγραφα ( rescripta ) του Λικίνιου, τα οποία στην πραγματικότητα είναι ένα και τα οποία διασώθηκαν από δύο χριστιανούς συγγραφείς του 4ου αίώνα, τον λατίνο Λακτάντιο και τον ιστορικό Ευσέβιο Καισαρείας, ο οποίος είναι και ο βιογράφος του Μεγάλου Κωνσταντίνου.

Το Διάταγμα αυτό δεν συνιστούσε, βεβαίως, ομολογία χριστιανικής πίστεως, ούτε δημιουργούσε για τους χριστια-νούς συνθήκες προνομιακής μεταχειρίσεως. Απλά παρεχόταν και στον Χριστιανισμό πλήρης ελευθερία, όπως μέχρι τότε συνέβαινε για τις άλλες θρησκείες.

Με την έκδοση του Διατάγματος τούτου συνεπαγόταν και η πλήρης ελευθερία στην τέλεση της χριστιανικής λατρείας.

Αρα, δεν ήταν πια αναγκαία η καταφυγή των χριστιανών στις κατακόμβες και η τέλεση στα κρυφά της θείας λατρείας. Θα μπορούσαν οι χριστιανοί οπουδήποτε και οποτεδήποτε να συνέρχονται για την άσκηση των θρησκευτικών τους καθηκόντων.

Εφόσον έπαυσε πια το κράτος να θεωρεί υποχρεωτική την τιμή στις θεότητες της επίσημης ειδωλολατρικής θρησκείας, άνοιξε ο δρόμος για την ελευθερία της λατρείας στους οπαδούς κάθε άλλης θρησκείας.

Γι’ αυτό το « Διάταγμα των Μεδιολάνων » θεωρείται και ως Διά-ταγμα για την Ανεξιθρησκεία.

Με το Διάταγμα τούτο ετίθετο τέρμα στους διωγ-μούς και εισήγετο η αρχή του παναθρώπινου δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας με ό,τι αυτή συνεπάγεται.

Η πολιτεία υποχρεωνόταν να επιστρέψει στους δικαιούχους χριστιανούς τα χρήματα και τα κτήματα, που εισέπραξε από την πώλησή τους.

Αξίζει να αναφερθεί, ότι η επιστροφή των κατασχεθέντων αγαθών θα έπρεπε να γίνεται στις χριστιανικές κοινότητες, το οποίο υποδηλώνει την αποδοχή της ύπαρξής τους και τη νομική τους αναγνώριση.

Η συμπερίληψη στο Διάταγμα της πρόνοιας αυτής δεν φανερώνει και την εκ μέρους του κράτους ανάληψη οποιασδήποτε ιδιαίτερης φροντίδας και μεριμνας για τους χριστιανούς, των οποίων ο αριθμός μέχρι τότε είχε αυξηθεί σημαντικά.

Ωστόσο η όλη δομή του Διατάγματος τούτου μπορεί να θεωρηθεί ως το πρώτο επίσημο βήμα, για την έκδοση σειράς άλλων διατάξεων, με τις οποίες ρυθμίζονταν ευνοϊκά θέματα που αφορούσαν ειδικά στον Χριστιανισμό.

Σαν τέτοιες διατάξεις θα μπορούσαμε να αναφέρουμε, την απαλλαγή του Κλήρου από τα δημόσια βάρη, την αναγνώριση του δικαιώματος στις εκκλησίες να δέχονται ιδιοκτησία και κληρονομίες και την παραχώρηση σ’ αυτές ( τις εκκλησίες ) αυτοκρατορικών επιχορηγήσεων, τον καθορισμό των ναών ως τόπων ασύλου, την ανάδειξη των χριστιανικών εορτών ως κρατικών εορτών, την καθιέρωση της αργίας της Κυριακής, την απεικόνιση σε νομίσματα χριστιανικών παραστάσεων και την ανέγερση χριστιανικών ναών με κρατικές χορηγίες.

Οι διατάξεις αυτές, μπορεί να θεωρηθούν ως συμπληρωματικές των αποφάσεων των Μεδιολάνων, γι’ αυτό και είναι δυνατή η διατύπωση της άποψης, ότι με το «Διάταγμα των Μεδιολάνων» ο Χριστιανισμός ανυψώθηκε σε επίσημη θρησκεία του νέου Ρωμαϊκού κράτους.

Να, ο λόγος για τον οποίο κρίναμε ως επιβεβλημένη την αναφορά σήμερα σ’ αυτό το Διάταγμα, το οποίο εκδόθηκε πριν από 1700 ακριβώς χρόνια. 

«Υιέ μου, πού το κάλλος έδυ της μορφής σου;» Μεγάλη Παρασκευή θύμιζε την Κυριακή 15 Φεβρουαρίου το μεσημέρι, η εκκλησία Αρχαγγέλων στην περιοχή Ντάχερ στο Κάιρο.

Με την καμπάνα να κτυπά βαριά, τους προσκόπους να παιανίζουν πένθιμα, τις μαύρες σημαίες να κυμματίζουν και μία ολόκληρη κοινωνία, Έλληνες και αραβόφωνοι χριστιανοί, να κοιτούν όλοι βουβοί να περνά από μπροστά τους για τελευταία φορά ο μακαριστός πατήρ Ισίδωρος και να τούς αποχαιρετά για πάντα.

Μόνο που αυτήν την φορά, δεν μπορούσαμε να διακρίνουμε την χαρισματική του μορφή, δεν μπορούσαμε να χαρούμε την στεντόρεια και συνάμα κατανυκτική σχεδόν μοναστηριακή φωνή του και να συμψάλλουμε μαζί του, δεν μπορούσαμε να τον θαυμάσουμε στην Ωραία Πύλη να κυρήττει μεγαλόφωνα για την αγάπη του Χριστού και της Εκκλησίας μας.

«Υιέ μου, πού το κάλλος έδυ της μορφής σου;» Και όμως, ο πατήρ Ισίδωρος βρισκόταν στην πιο κεντρική θέση του ναού που υπηρέτησε με πάθος, δίπλα από όλους τους ανθρώπους που τον αγάπησαν όπως τους αγάπησε και κείνος μέσα από την καρδιά του, και η οποία καρδιά τελικά δεν άντεξε...

Τραγική φιγούρα, η μάνα του Ελευθερία, με τα σπλάγχα της κομμένα στα δύο και την ψυχή της να έχει σκιστεί σαν το καταπέτασμα του ναού του Σολομώντος, να προσπαθεί μάταια να συγκρατήσει τον πόνο της, τον πόνο του γονιού που χάνει ένα τόσο αξιόλογο παιδί, που τόσο αγαπήθηκε από την παροικία.

Δίπλα της, οι κυρίες ως άλλες μάνες και οι οικογένειες του Καΐρου που είχαν τον μακαριστό πατέρα Ισίδωρο σαν τον γιο τους και αδελφό τους όλο αυτό το διάστημα που βρισκόταν στην Αίγυπτο. «Υιέ μου, πού το κάλλος έδυ της μορφής σου;»

Και αμέσως μετά, οι εκπρόσωποι της Πολιτείας, της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου, της Αραβορθόδοξης Κοινότητας, οι εκπρόσωποι των άλλων δογμάτων και πολύς κόσμος. Όλοι τους, είχαν αγαπήσει τον έλληνα ταλαντούχο απ’ ουρανού νεαρό και γελαστό ιερέα, τον είχαν εντάξει στις καρδιές τους, γιατί και κείνος μέσα από την καρδιά του, τούς μίλαγε πάντα...

Με την γλώσσα της καρδιάς, που δεν γνωρίζει σύνορα... Και κείνοι τού το ανταπέδωσαν και αυτήν την φορά. Μίλησε και κείνων η καρδιά τους, η πληγωμένη ψυχή τους, τα δακρυσμένα μάτια τους, εκείνος ο λυγμός που έβγαινε από τους ύμνους ή από το τελευταίο «αντίο».

Και τελικά, σε αυτές τις καρδιές, τις καρδιές όλων μας, παρέμεινε ολοζώντανη η εικόνα του αδελφού μας, του φίλου μας, του εξομολόγου και πατέρα Ισίδωρου και το μεγάλο κάλλος της μορφής του. Η μνήμη ενός ανθρώπου που θα παραμείνει ανεξίτηλα χαραγμένη μέσα μας.

Η ευστροφία και οι γνώσεις του από τον τομέα της θεολογίας.

Η αφοσίωσή του στην Εκκλησία. Η ανεξάντλητη αγάπη του προς πάντες.

Το χαμόγελο ενός παιδιού, ναι, ενός παιδιού, που ήθελε μόνο να προσφέρει.

«Υιέ μου, πού το κάλλος έδυ της μορφής σου;» Από κει ψηλά που πλέον βρίσκεται, ο πατήρ Ισίσωρος θα παραμείνει κοντά μας, στις σκέψεις μας και θα τον θυμόμαστε για το κάλλος της μορφής του...

Ας έχουμε την ευχή του.